วันพฤหัสบดีที่ ๒๔ มกราคม ๒๕๖๒เวลา ๐๙.๕๗ น. อาจารย์และนักศึกษาสาขาวิชาการท่องเที่ยว มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์ จำนวน ๑๕ คน เข้าเยี่ยมชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่นโดยมีนางแพรว ธนภัทรพรชัย เป็นวิทยากรนำชม

นิทรรศการ หัวข้อ "ใต้ร่มพระบารมี ๒๓๕ ปี กรุงรัตนโกสินทร์"  เนื้อหาเกี่ยวกับพระราชกรณียกิจ และพระปรีชาสามารถในรัชกาลที่ ๑ - ๑๐  บรรยายเป็นร้อยกรองประเภทกลอนแปด จำนวน ๔ บท   แต่งโดยอาจารย์เจษฎาภรณ์  แสงสุวรรณ์ โรงเรียนกันตังพิทยากร อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง พร้อมขอแนะนำหนังสือดีๆ มีคุณค่าที่ควรค่าแก่การอ่านครบทุกรัชกาล      

ชื่อวัตถุ ภาชนะทรงพาน ทะเบียน ๒๗/๑๘๒/๒๕๓๒ อายุสมัย ก่อนประวัติศาสตร์ วัสดุ(ชนิด) ดินเผา ประวัติที่มา จากหลุมขุดค้นที่เพิงผาถ้ำหลังโรงเรียน บ้านทับปริก อำเภอเมือง จังหวัดกระบี่ เมื่อพ.ศ. ๒๕๒๖ โดยดักลาศ แอนเดอร์สัน มหาวิทยาลัยบราวน์ สหรัฐอเมริกา ส่งมอบให้กองโบราณคดี เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๙ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ถลางรับมาเมื่อ วันที่ ๕ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๒ สถานที่เก็บรักษา พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ถลาง “ภาชนะทรงพาน” ภาชนะทรงพาน ปากภาชนะผายออกลำตัวสั้นและโค้งเข้าเป็นฐาน จากส่วนฐานมีเชิงสูงต่อลงมาส่วนฐานของเชิงโค้งออก ไม่มีการตกแต่งลวดลายบนภาชนะ ภาชนะใบนี้เป็นภาชนะสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ภาชนะดินเผาสมัยก่อนประวัติศาสตร์พบหลากหลายรูปทรง เช่น หม้อ ภาชนะทรงปากแตรภาชนะแบบสามขา และภาชนะทรงพาน เป็นต้น ภาชนะดินเผาสมัยก่อนประวัติศาสตร์เป็นภาชนะแบบเนื้อดิน (Earthenware)การผลิตภาชนะดินเผามีขั้นตอนหลักๆ คือ การเตรียมดินและนำดินที่ได้มาผสมเพื่อนำไปขึ้นรูปภาชนะเป็นทรงต่างๆ ซึ่งอาจขึ้นรูปด้วยมือ การตกแต่งผิว เช่น การใช้เชือกทาบ เปลือกหอย และการขูดขีด เป็นต้น จากนั้นจึงตกแต่งบนผิวภาชนะ อาทิ การขัดผิว การทาสี การทาผิวด้วยน้ำดินข้น และการรมควัน เป็นต้น แล้วจึงนำมาตากให้แห้งและเผา ซึ่งการเผาภาชนะในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ของภาคใต้คงใช้เตาเผาแบบเปิดซึ่งเป็นการเผากลางแจ้ง ภาชนะทรงพานใบนี้ได้จากการขุดค้นทางโบราณคดีที่เพิงผาถ้ำหลังโรงเรียน บ้านทับปริกอำเภอเมืองจังหวัดกระบี่ ซึ่งเป็นแหล่งโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ภาชนะดินเผาทรงพานเป็นภาชนะรูปแบบพิเศษซึ่งไม่ได้ใช้ในครัวเรื่อง ภาชนะรูปแบบนี้จึงอาจถูกนำมาใช้ในพิธีกรรมต่างๆ อาทิ พิธีฝังศพซึ่งใช้เป็นของอุทิศให้กับผู้ตาย ภาชนะทรงพานจึงถือเป็นหลักฐานที่แสดงให้เห็นถึงความสามารถของการผลิตภาชนะดินเผาของคนสมัยก่อนประวัติศาสตร์และเป็นหลักฐานที่เกี่ยวข้องกับพิธีกรรมในอดีตอีกด้วย เอกสารอ้างอิง - พัชรี สาริกบุตร. เทคโนโลยีสมัยโบราณ (Primitive Technology)เครื่องมือโลหะ งานโลหะ เครื่องปั้นดินเผา และ แก้วและลูกปัด. กรุงเทพฯ :ภาควิชาโบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๒๓. - www.gis.finearts.go.th

อบรมผู้ใช้งานระบบสัมมนาออนไลน์ ในวันที่ 22 มีนาคม 2556 ตั้งแต่เวลา 9.00 - 16.00 โดยเจ้าหน้าที่บริษัท เอ็มเวิร์ค กรุ๊ป จำกัด

***บรรณานุกรม***  หนังสือหายาก    รายพระนามและนามสมาชิก เนติบัณฑิตยสภา พ.ศ. ๒๔๙๗.  กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ไทยพิทยา, ๒๔๙๗.

๑. ชื่อโครงการ             โครงการศึกษาความเชื่อมโยงทางวัฒนธรรมในภาคพื้นเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ๒. วัตถุประสงค์ของคณะเดินทาง                 ๒.๑ สำรวจและศึกษาเปรียบเทียบโบราณสถานในประเทศเวียดนามที่มีอิทธิพลต่อการก่อสร้างศาสนสถานในประเทศไทยและกัมพูชา   ๓. กำหนดเวลา             วันที่ ๒๒ – ๒๕  ธันวาคม  ๒๕๕๖ ๔. สถานที่                 ภาคกลางของประเทศเวียดนาม ได้แก่ ดานัง บิ่ญดิ่น ซาหูญ กวางนัม กวางไน ฝูเยน   ๕. หน่วยงานผู้จัด ๑. องค์การอัปสรา ๒. โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า ๓. กรมศิลปากร   ๖. หน่วยงานสนับสนุน สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย ๗. กิจกรรม           รายละเอียดการศึกษา ณ โบราณสถานในเขตภาคกลางของประเทศเวียดนาม Chien Dan Group             อยู่ในเขตหมู่บ้าน Tam An จังหวัดกวางนัม ประมาณ ๖๐ กิโลเมตรทางทิศใต้จากดานัง ศาสนสถานประกอบด้วยอาคารก่อด้วยอิฐ ๓ หลัง หันหน้าทางทิศตะวันออก สร้างขึ้นสมัยคริสตศตวรรษที่ ๑๑ และมีการซ่อมแซมในศตวรรษที่ ๑๒ สมัยพระเจ้าชัยหริวรมัน อาคารหลังกลางมีขนาดใหญ่ที่สุด การตกแต่งนอกจากเซาะร่องยาวเป็นกรอบแคบๆตลอดพื้นผนังตัวอาคาร ยังพบภาพประติมากรรมนูนต่ำที่ส่วนฐานอาคารโดยสลักเป็นรูปบุคคลฟ้อนรำ ภาพบางตอนในมหากาพย์รามายณะ ภาพช้าง เป็นต้น ส่วนของอาคารที่มีความสำคัญเชิงโครงสร้างใช้หินทรายเป็นวัสดุ การขุดค้นในปี ค.ศ. ๑๙๘๙ ค้นพบชิ้นส่วนประติมากรรมนับร้อยชิ้น และมักเป็นชิ้นส่วนประกอบสถาปัตยกรรม เช่นหน้าบันจำหลักรูปบุคคลถืออาวุธ พระอิศวรทรงโค นอกจากนี้ยังพบประติมากรรมรูปอัปสร ครุฑ หงส์ นาค มกร เป็นต้น Khuang My             อยุ่ในเขตบ้าน Tam My เมือง Tam Ky จังหวัดกวางนัม ประกอบด้วยปราสาทสามหลังเรียงกันตามแนวเหนือใต้หันหน้าทางทิศตะวันออกปราสาทแห่งนี้เป็นสถาปัตยกรรมสำคัญในศิลปะจามโดยมีรูปแบบศิลปะที่หลากหลายและโดดเด่นและมีความสำคัญในฐานะที่เป็นศาสนสถานในยุคของเมืองอมรวติของ จามปาที่ปรากฏในจังหวัดกว่างนัมปราสาทหลังทิศใต้มีขนาดใหญ่ที่สุดและไม่ได้รับความเสียหายเท่าที่ควรโครงสร้างส่วนบน คือหลังคาโดยเฉพาะส่วนยกเก็จหลังคาชั้นแรกและชั้นที่สองยังมีสภาพดีแต่วัสดุเป็นอิฐเนื้อละเอียดไม่มีส่วนผสมขนาดใหญ่ปนจะมีผลต่อความแข็งแรงทนทานต่ำกว่าอาจมีการเสริมความมั่นคงที่ผิวผนังอาคารในสมัยหนึ่งและได้ผลแต่ไม่สามารถหยุดการ เสื่อมสภาพและสึกกร่อนจากภายในดังนั้นผิวนอกอิฐจึงมีลักษณะเป็นแผ่นบาง ๆ เฉพาะส่วนที่มีการใช้น้ำยาเคลือบไว้             ประติมากรรมของที่นี่ส่วนใหญ่จัดแสดงอยู่ ณ พิพิธภัณฑ์เมืองดานัง อาทิ ฐานประติมากรรมสลักรูปดอกบัว กฤษณะโควรรธนะ ศิวนาฎราช กำหนดอายุได้ประมาณคริสตศตวรรษที่ ๗ และ ๑๐ ย่านแหล่งวัฒนธรรมซาหูญ             เขตจังหวัดกวางไน แหล่งวัฒนธรรมซาหูญ ประมาณ ๓,๐๐๐ ปีมาแล้ว ตรงกับสมัยเหล็ก เป็นย่านที่พบแหล่งโบราณคดีตลอดแนวชายฝั่ง มีภาชนะดินเผาตกแต่งลายกดจุดในเส้นขนานแบบภาคกลาง บ้านเชียง คาลาไน ประเทศฟิลิปปินส์ เป็นความสัมพันธ์ด้านรูปแบบที่มีการติดต่อและอาจเป็นรากฐานให้วัฒนธรรมรุ่นหลัง ๆ มีการติดต่อแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรม แหล่งโบราณคดีส่วนใหญ่ไม่ได้รับการศึกษาและหมดสภาพ   Thap Banh It อยู่ในเขตบ้าน Nhon Hoa อำเภอ An Nhon จังหวัดบิญดิ่น โบราณสถานตั้งอยู่บนยอดเขาริมฝั่งแม่น้ำคอน ห่างจากชายฝั่งทะเลประมาณ ๑๐ กิโลเมตร เป็นกลุ่มโบราณสถานที่มีความสำคัญที่ตั้งอยู่เกือบกึ่งกลางอาณาจักรวิชัย ในปัจจุบันปรากฏเพียงโบราณสถานจำนวน ๔ หลังซึ่งเดิมมีมากกว่านี้และมีตำแหน่งตามแกนทิศเรียงอยู่ ณ จุดที่ลดหลั่นลงเป็นขั้นบันไดโดยมีอาคารที่เป็นซุ้มประตูทั้งสี่ด้านปราสาทประธานสร้างขึ้นตามรูปแบบเดียวกับอาคารหลังอื่น ๆ มีสภาพเสื่อมโทรมประกอบด้วยมุขยื่นออกมาด้านหน้าชั้นหลังคาซ้อนลดชั้นสอบขึ้นไปถึงยอด รูปแบบการสกัดตกแต่งลวดลายเป็นแบบนิยมของศิลปะจามปาในคริสตศตวรรษที่ ๑๑ ถึง ๑๒ เหนือประตูทางเข้าปราสาทเป็นชุดหน้าบันซ้อนกันสองชั้นสลักภาพพระอิศวรทรงโคทางทิศตะวันออกส่วนหน้าบันเหนือซุ้มประตูทิศอื่นสลักภาพบุคคลซึ่งลบเลือนไปมาก ชั้นฐานอาคารไม่มีลวดลายการตกแต่งแต่มีรูปทรงคล้ายฐานปัทม์ในส่วนบัวรัดเกล้าเหนือสุดของผนังเป็นหินทรายที่สกัดวางอย่างแนบสนิทและยังเชื่อมต่อกับโครงสร้างอิฐได้อย่างเรียบร้อยตัวปราสาทมีหลังคาเป็นยอดลดชั้นขึ้นไปสามชั้นและมีส่วนประดับที่มุมซึ่งมีรูปแบบเหมือนกับที่อื่น ๆ ในบิญดิ่น โดยมีลักษณะเป็นทรงสามเหลี่ยมบนฐานจตุรัสมีชั้นลวดบัวเป็นเส้นต่อกับรูปสามเหลี่ยม มีลวดลายสลักรูปสิงห์ในแนวลวดบัวทางด้านทิศใต้ ห้องคลัง ตั้งอยู่ด้านข้างปราสาทประธานได้รับการยอมรับว่าเป็นงานก่อสร้างชิ้นเอกในศิลปะจามมีลวดลายประดับงดงาม มีลักษณะภายในเป็นห้องยาวมีประตูทางทิศเหนือ หลังคาทรงประทุนเรือ ที่ผนังมีหน้าต่างด้านตะวันออกและทิศใต้ การตกแต่งประดับตัวอาคารทั้งหลังเป็นลายพรรณพฤกษา ที่ส่วนฐานสลักรูปสิงห์แบกเป็นแถว             กลุ่มศาสนสถานแห่งนี้ยังคงสภาพค่อนข้างสมบูรณ์เพียงพอต่อการศึกษาวิวัฒนาการของศิลปะจามภายหลังสมัยการย้ายเมืองหลวงจากเมืองตราเกียวไปจาบันเมื่อประมาณพันปีที่แล้ว และยังปรากฏร่องรอยจุดเปลี่ยนของรูปแบบทางสถาปัตยกรรมแบบกวางนัมกับแบบบิญดิ่นซึ่งลวดลายประดับสถาปัตยกรรมเป็นแบบที่ไม่เคยปรากฏมาก่อนหน้านี้และเป็นช่วงที่เริ่มนิยมการสร้างศาสนสถานบนภูเขาในราวคริสตศตวรรษที่ ๑๑ ซึ่งศาสนสถานแห่งนี้คงก่อสร้างขึ้นในช่วงต้นศตวรรษที่ ๑๑ หรือในทันทีที่มีการย้ายศูนย์กลางอาณาจักรอมราวตีมายังเมืองวิชัย             ในแถบนี้เคยเป็นเมืองหลวงเก่าของอาณาจักรเป็นเมืองท่าสำคัญรองจากฮอยอาน ซึ่งเจิ้งเหอเคยบันทึกไว้ ที่แหล่งนี้พบพระพุทธรูปสำริดปัจจุบันจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์กรุงพนมเปญ ตำแหน่งที่ตั้งของเมืองเป็นจุดรับของป่าจากเขตพื้นที่สูงทางตะวันตกและส่งออกทางท่าเรือที่อยู่ด้านตะวันออกแบบเดียวกับการเคลื่อนย้ายทรัพยากรของป่า สินค้าจากแหล่งกำเนิดออกสู่ท่าเรือที่เมืองเวียงสระ ควนพุนพิน ที่มีการควบคุมเส้นทางการลำเลียงก่อนไปยังเมืองท่า การเป็นจุดศูนย์กลางในการรวบรวมและกระจายสินค้าป้อนเข้าสู่ระบบการค้าทางทะเลทำให้เมืองเติบโต Thap Doi             ตั้งอยู่ในเขต ดองดา Quy Nhon city จังหวัดบิ่ญดิ่น ประกอบด้วยศาสนสถานก่อด้วยอิฐสองหลัง หันหน้าทางตะวันออกอยู่บนที่ราบลุ่มใกล้ชายฝั่งทะเล  ตามบันทึกของปาร์มองติเยร์ ศาสนสถานแห่งนี้เคยมีสามหลังแต่อาคารด้านทิศเหนือพังทลายลงทั้งหมด องค์ประกอบของศาสนสถานนอกจากปราสาทสามหลัง ยังปรากฏสิ่งก่อสร้างอื่นได้แก่ มณฑปของปราสาท สระน้ำสี่เหลี่ยมจตุรัสสองแห่งและกำแพงแก้ว             ในมุมมองทางด้านศิลปะ ลักษณะที่เป็นเอกลักษณ์ของกลุ่มโบราณสถานนี้คือรูปทรงหลังคาที่ได้รับอิทธิพลจากศิลปะเขมรสมัยพระนครและเป็นสมัยเดียวที่ปรากฏร่วมกับศิลปะจาม ลักษณะทั่วไปของอาคารหลังกลางมีขนาดสูงใหญ่กว่าหลังอื่นในกลุ่ม มุขทางเข้าพังทลายทั้งหมด ส่วนฐานเป็นหินทรายสลักเป็นฐานบัวประดับด้วยรูปสิงห์ ช้างและรูปบุคคล ชั้นเรือนธาตุมีผังรูปสี่เหลี่ยมจตุรัส ที่ผนังมีเสาติดผนังที่มุมอาคารบัวหัวเสาเป็นหินทรายและมีครุฑประดับที่มุม ส่วนหลังคาสร้างซ้อนลดชั้นขึ้นไป ๖ ชั้น แต่ละชั้นมีรูปจำลองหน้าบันประดับ ที่มุมประดับด้วยเศียรนาคสลักจากหินทราย ศาสนสถานแห่งนี้แสดงร่องรอยความสำเร็จของช่างในการประยุกต์ศิลปเขมรให้เป็นแบบพื้นถิ่น Thap Duong Long             หรือปราสาทงาช้าง ตั้งอยู่ในเขตบ้าน Binh An อำเภอ Tay Son จังหวัดบิญดิ่น ได้รับอิทธิพลศิลปะเขมรในช่วงคริสตศตวรรษที่ ๑๒ ถึง ๑๓ ประกอบด้วยอาคารสามหลังหันหน้าทางตะวันออก ผังอาคารย่อมุมจนไม่เหลือพื้นที่ให้ทำผนังเซาะร่องตามแบบนิยม ส่วนยอดทำเป็นชั้นเชิงบาตรแบบเขมร และใช้ศิลาแลงประกอบส่วนฐานใช้หุ้มเป็นกรอบของฐานก่ออิฐ ตกแต่งชั้นลวดบัวส่วนฐานด้วยเต้านมเป็นแถวเป็นสัญลักษณ์ของเทพีอุโรชะ เทพผู้คุ้มครองอาณาจักร ลวดลายการตกแต่งนี้เป็นแบบนิยมของศิลปะจามปาในช่วงสมัยนี้ ส่วนหลังคาของปราสาทประธานหลังกลางซ้อนลดชั้นทำเป็นชั้นเชิงบาตรแบบเขมร ๔ ชั้น ชั้นบนสุดประดับด้วยบัวยอดปราสาท Thap Canh Tien             อยู่ในบริเวณหมู่บ้าน Nhon Hau จังหวัดบิญดิ่น อายุประมาณ คริสตศตวรรษที่ 13-14 เมื่อประมาณ ๑๐๐๐ ปีมาแล้ว กษัตริย์แห่งวิชัยทรงย้ายเมืองหลวงมายังตอนใต้อาณาจักรอมรวตีเรียกว่าป้อมชาบันปรากฏอยู่จนถึงค.ศ. ๑๔๗๑ อยู่ในบริเวณจังหวัดกวางนัมปัจจุบัน ป้อมชาบันนี้ตั้งอยู่ระหว่างสาขาแม่น้ำโคนและปราสาทหลังนี้ตั้งอยู่ทางตะวันออกเฉียงเหนือของป้อม ตัวปราสาทหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีลักษณะทั่่วไปตามแบบศิลปะจามยังคงใช้หินทรายเป็นวัสดุแกะสลักลวดลายประดับอาคาร เช่นที่เสาติดผนัง ซึ่งสามารถประกอบกับการก่อเรียงอิฐผนังอาคารได้อย่างแนบสนิทและเป็นเอกลักษณ์ด้านงานก่อสร้างสถาปัตยกรรมแบบจาม รูปแบบศิลปะที่ปรากฏ ณ โบราณสถานแห่งนี้อยู่ในช่วงประมาณปลายคริสตศตวรรษที่ ๑๓ ซึ่งรูปแบบเป็นส่วนที่วิวัฒนาการจากศาสนสถานไมซอน เอ ๑ ศาสนสถานโพนคร เป็นต้น เมื่อไม่นานมานี้พิพิธภัณฑสถานแห่งบิญดิ่น ได้พบประติมากรรมจามปาเป็นจำนวนมากในบริเวณป้อม เช่น ประติมากรรมรูปคชสีห์ สิงโต ช้าง ประติมากรรมรูปบุคคลอีกด้วย   Thap Nhan             สมัยคริสตศตวรรษที่ ๑๑ อยู่ในเขตเมือง Tuy Hoa จังหวัด Phu Yen ศาสนสถานตั้งอยู่บนภูเขาหนาน (Mt.Nhan) สามารถมองเห็นชายฝั่งทะเลที่อยู่ไม่ไกลประมาณ ๓.๕ กิโลเมตร ปาร์มองติเยร์บันทึกไว้ว่าศาสนสถานแห่งนี้มีอาคารสองหลังแต่อาคารหลังเล็กถูกทำลายจนไม่เหลือหลักฐาน ตัวอาคารหันหน้าไปทางทิศตะวันออกแต่มุขทางเข้าพังทลายลง ส่วนอีกสามด้านที่เป็นประตูหลอกก็อยู่ในสภาพเสียหาย ตังอาคารไม่ปรากฏการสลักลวดลายประดับ ชั้นหลังคาซ้อนลดชั้นขึ้นไปสามชั้น แต่ละชั้นมีรูปจำลองอาคารประดับที่มุมแต่คงเหลือให้เห็นเฉพาะด้านตะวันตกเฉียงเหนือเพียงด้านเดียว  โบราณสถานแห่งนี้บูรณะด้วยด้วยเงินสนับสนุนจากรัฐบาลจากเยอรมันเมื่อสิบปีที่แล้ว รูปเคารพด้านในเลียนแบบเทวสถานที่ญาตรัง สร้างถวายวิหารโพนากา ไม่พบจารึกที่วัดนี้ แต่มีความสำคัญกับประชาชนมากเนื่องจากตั้งอยู่ริมแม่น้ำบาหรือดาทางเหนือของลิงบรรพต และที่นี่เป็นภูเขาศักดิ์สิทธิ์ของคนท้องถิ่น (Deo Ca)  คนท้องถิ่นเรียกว่า Nui Nahn Song Da (เขาหนานแห่งแม่น้ำดา) Thanh Ho Citadel             เมืองคูคันดินขนาด ๘๐๐x๘๐๐ เมตร มีซากสิ่งก่อสร้างในบริเวณที่สูงภายในกำแพงเมือง โครงสร้างกำแพงเมืองเป็นเป็นดินผสมอิฐหัก มีดินผสมก้อนหินเป็นแกน สูงประมาณ ๕ เมตร ตำแหน่งของเมืองอยู่ลึกเข้ามาจากเขตเมืองท่าชายทะเล ด้านทิศตะวันตกไม่มีแนวกำแพง แต่ด้านทิศใต้มีแม่น้ำบาไหลผ่าน   ๘. คณะผู้แทนไทย             นายพงศ์ธันว์ สำเภาเงิน      หัวหน้าอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ เพชรบูรณ์   ๙. สรุปสาระของกิจกรรม ตำแหน่งที่ตั้งโบราณสถานและป้อมเมืองรวมทั้งเมืองหลวงของอาณาจักรจามปา หรือเมืองวิชัยอยู่บริเวณที่ราบชายฝั่งทะเล และบริเวณปากแม่น้ำสายสำคัญ มีบทบาทเป็นสถานีพักรับสินค้าจากกลุ่มคนจากที่สูงด้านทิศตะวันตกเรียกว่าพวกจาราย ส่งผลให้เมืองขยายตัวและเติบโตอย่างรวดเร็ว จากการติดต่ออย่างคับคั่งโดยกลุ่มพ่อค้านานาชาติโดยเฉพาะจีน ในสมัยอาณานิคม พวกอังกฤษเคยมาตั้งสถานีรับสินค้าในบริเวณนี้และใช้ต่อเนื่องมานาน ที่แหล่งนี้มีลักษณะเดียวกับในไทยที่มีจุดรับสินค้าจากชนเผ่าซึ่งมักลำเลียงสินค้าของป่ามาเป็นช่วง ๆ ในแต่ละฤดูกาล เช่น พวกเพลา อ.ไชยา จุดรับสินค้านี้จะส่งสินค้าป้อนต่อไปยังเมืองท่าหลักชายฝั่งทะเลเพื่อเตรียมการส่งออก ในไทยพบรูปแบบนี้ที่เมืองเวียงสระ สุราษฎร์ธานี หล่มเก่า เพชรบูรณ์ ที่เมืองฟูเย็นคงเป็นเมืองท่าเก่าที่มีความสำคัญในระบบการค้าทางทะเล ซึ่งได้พบหลักฐานรูปสลักพระพุทธรูปสถูปคู่ตามแบบที่เจอในเมืองท่าหลักของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เช่น ปูจัง    รัฐเคดาห์ มาเลเซีย ทำให้เห็นโครงข่ายการติดต่อทั่วทั้งอนุภูมิภาคและขณะเดียวกันยังได้พบหลักฐานของจามปาในเขตคาบสมุทรมลายู ได้แก่สถูปจามที่วัดแก้ว และวัดหลง อำเภอไชยา ซึ่งเป็นโบราณสถานที่ได้รับอิทธิพลจากศูนย์กลางจามปาในแถบบิ่นดิ่ญและเมืองใกล้เคียงมากกว่าแถบไมซอน             โบราณสถานวัดแก้ว วัดหลง กำหนดอายุในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๔ มีรูปแบบสถาปัตยกรรมแบบจามที่นิยมใช้การตกแต่งผนังด้วยการเซาะร่องเป็นกรอบยาวจนเป็นเอกลักษณ์ยกเว้นสถูป Thap Duong Long ที่ได้รับอิทธิพลสถาปัตยกรรมแบบเขมร             หลักฐานทางวัฒนธรรมจากด้านประเทศเวียดนามมีบทบาทในประเทศไทยอย่างชัดเจน ปรากฏทั้งศาสนสถาน โบราณวัตถุแบบจามปา อาทิ ภาชนะแบบมีพวย ภาชนะทรงกระบอก จนถึงสมัยที่มีการพบเทวรูปพระโพธิสัตว์ที่โบราณสถานตุมปัง อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช ซึ่งการติดต่อผ่านระบบการค้าทางทะเลตามเส้นทางการเดินเรือพาณิชย์ที่สะดวกรวดเร็วมากที่สุดในอดีตตามที่มีการปรากฏวัตถุทางวัฒนธรรมร่วมสมัยกับแหล่งกำเนิดกระจายปะปนทั่วไปในแหล่งโบราณคดีในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้              

นิตยสารรายสองเดือน กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม วัตถุประสงค์ : เพื่อเผยแพร่ข้อมูลทางวิชาการเกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรมในสาระสำคัญต่าง ๆ และ เพื่ออนุรักษ์สืบทอดมรดกวัฒนธรรมของชาติ

ชื่อผู้แต่ง            สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ชื่อเรื่อง             สามก๊ก (เล่ม๒) ครั้งที่พิมพ์         ๑ สถานที่พิมพ์      กรุงเทพ สำนักพิมพ์        พ่านฟ้าพิทยา ปีที่พิมพ์           - จำนวนหน้า       ๑๐๘๔ รายละเอียด                         หนังสือเรื่อง สามก๊ก(เล่ม๒) ของเจ้าพระยาคลัง (หน) เล่มนี้เป็นเล่มที่ ๒ ซึ่งเป็นภาคต่อมาจากเล่มที่แล้ว เล่มนี้ มีทั้งหมด ๔๒ ตอน โดยเริ่มตั้งแต่ตอนที่ ๔๕ ถึงตอนที่ ๘๗

เลขทะเบียน : นพ.บ.37/4ห้องจัดเก็บ : ศรีโคตรบูรณ์ประเภทสื่อ : เอกสารโบราณหมวดหมู่ : พุทธศาสนาลักษณะวัสดุ :  50 หน้า  ; 4.4 x 54.5 ซ.ม. : รักทึบ ; ไม้ประกับธรรมดา ชื่อชุด : มัดที่ 21 (217-223) ผูก 4หัวเรื่อง :  ติโลกวินิจฺฉัย(ไตรโลกวินิจฉัย) --เอกสารโบราณ             คัมภีร์ใบลาน             พุทธศาสนาอักษร : ธรรมอีสานภาษา : ธรรมอีสานบทคัดย่อ : มีเนื้อหาเกี่ยวกับพุทธศาสนา  สามารถสืบค้นได้ที่ห้องศรีโคตรบูรณ์ หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ นครพนม

บรรณานุกรม หนังสือหายาก ชื่อหนังสือ  ตำราเกร็ดสำคัญของประเทศ