-- องค์ความรู้จากเอกสารจดหมายเหตุ : สร้างโรงเรียนที่ดอกคำใต้ --
 เมื่อร้อยกว่าปีก่อน ได้มีการสร้างโรงเรียนขึ้นที่อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดพะเยา โดยรายละเอียดเกี่ยวกับเรื่องนี้ปรากฏอยู่ในเอกสารจดหมายเหตุชุด กรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 6 กระทรวงศึกษาธิการ ดังนี้
 วันที่ 20 สิงหาคม ร.ศ. 131 (พ.ศ. 2455) พระยาวิสุทธสุริยศักดิ์ (หม่อมราชวงศ์เปีย มาลากุล) เสนาบดีกระทรวงธรรมการในขณะนั้น ได้มีหนังสือกราบทูลพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงปราจิณกิติบดี ราชเลขานุการ ความในหนังสือกล่าวถึงการบริจาคทรัพย์ของผู้มีจิตศรัทธาเพื่อสร้างโรงเรียนและบริจาคสิ่งของให้กับโรงเรียนแห่งต่างๆ ในมณฑลพายัพ จำนวน 4 แห่ง ซึ่งหนึ่งในนั้นคือโรงเรียนที่อำเภอดอกคำใต้ โดยระบุว่า นายทรัพย์ นายอำเภอดอกคำใต้ (ขณะนั้นยังขึ้นอยู่กับเมืองหรือจังหวัดเชียงราย) ได้จัดสร้างโรงเรียนขึ้นที่วัดบุญเกิด อำเภอดอกคำใต้ ตั้งชื่อว่า “โรงเรียนสมาคมพิทยาทาน” เปิดรับนักเรียนเข้าเรียนตั้งแต่วันที่ 21 ธันวาคม ร.ศ. 130 (พ.ศ. 2454) มีนักเรียน 17 คน แม้จะไม่ได้ระบุจำนวนครูผู้สอนแต่มีการระบุว่าเงินเดือนครูเดือนละ 20 บาทนั้น กรมการอำเภอและเสมียนพนักงานเป็นผู้ออกให้
 เป็นที่น่าเสียดายว่า หนังสือราชการฉบับนี้ได้ให้รายละเอียดของโรงเรียนสมาคมพิทยาทานไว้แต่เพียงเท่านี้ และในเวลาต่อมา ชื่อของโรงเรียนแห่งนี้ก็ค่อยๆ สูญหายไปจนไม่ปรากฏที่อำเภอดอกคำใต้อีกแล้วในปัจจุบัน ฉะนั้นจึงควรจะต้องมีการศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติมกันต่อไปว่า โรงเรียนแห่งนี้มีที่มาที่ไปอย่างไร เปิดสอนนักเรียนชั้นใดบ้าง และปิดตัวลงไปเมื่อใด
ผู้เขียน: นายธัชพงศ์ พัตรสงวน (นักจดหมายเหตุปฏิบัติการ หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติฯ พะเยา)
เอกสารอ้างอิง:
1. สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ. เอกสารชุดกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 6 กระทรวงศึกษาธิการ มร.6 ศ/4 เรื่อง สร้างโรงเรียนวัดบุญเกิด อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดเชียงราย [ 20 ส.ค. 131 ].
2. “แจ้งความกระทรวงธรรมการ พแนกศึกษาธิการ เรื่อง สร้างโรงเรียนแลให้สิ่งของบำรุงโรงเรียน.” (ร.ศ. 131) ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 29, ตอน ง (25 สิงหาคม): 1188-1190.
#จดหมายเหตุ #องค์ความรู้จากจากจดหมายเหตุ #หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติฯพะเยา #เอกสารจดหมายเหตุ