The Lost Taste: แกงส้มใบสันดาน สุดยอดอาหารถิ่นจันทบุรี

ในโลกของอาหารท้องถิ่น รสชาติไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของลิ้นสัมผัส หากยังสะท้อนวัฒนธรรม วิถีชีวิต และภูมิปัญญาที่สั่งสมกันมารุ่นสู่รุ่น หนึ่งในเมนูอาหารพื้นบ้านที่ได้รับการยกย่องให้เป็น 1 จังหวัด 1 เมนู เชิดชูอาหารถิ่น “The Lost Taste รสชาติ...ที่หายไป” ประจำปี 2567 ของจังหวัดจันทบุรีคือ แกงส้มใบสันดาน

ส้มสันดาน หรือที่ชาวจันทบุรีเรียกว่า ใบสันดาน เป็นผักพื้นบ้านชนิดไม้เลื้อยคล้ายตำลึง พบขึ้นทั่วไปในป่าโปร่ง และป่าละเมาะ หาเก็บง่ายโดยไม่ต้องปีนป่าย ใบเรียวยาว สีเขียว ขอบใบมีหนามอ่อนเล็กๆ ใบสันดานมีรสเปรี้ยวกลมกล่อม ใช้ได้แทบทุกส่วน แม้ใบแก่ก็ไม่เหนียว เคี้ยวง่าย แตกต่างจากใบมะขาม หรือใบชะมวง โดยไม่ว่าใส่มากน้อยเพียงใด ความเปรี้ยวก็ยังคงเดิม จนคนโบราณเรียกกันเล่นๆ ว่าสันดานเปรี้ยว หรือขี้เกียจเปรี้ยว อีกหนึ่งเอกลักษณ์คือเมื่อผ่านความร้อน ใบจะนุ่มคล้ายสาหร่าย กลืนง่าย คล่องคอ

แกงส้มใบสันดานผสมผสานรสเปรี้ยวเฉพาะตัวของใบสันดานกับความจัดจ้านของพริกแกง  และความสดหวานของเนื้อปลากะพงหรือปลาทะเลอื่นๆ น้ำพริกแกงทำจากพริกชี้ฟ้าแห้ง พริกขี้หนูแห้ง หอมแดง กระเทียม เกลือ และกะปิ โขลกละเอียด เมื่อน้ำพริกแกงละลายในน้ำและตั้งไฟจนเดือด ปรุงรสด้วยน้ำปลา และน้ำตาลมะพร้าว ใส่เนื้อปลา เมื่อต้มสุกจึงเติมใบสันดาน คนให้สุกทั่ว ปิดไฟ รสเปรี้ยวที่คงที่พร้อมเนื้อนุ่มละมุนจากใบสันดาน ทำให้เมนูนี้มีเสน่ห์ไม่เหมือนใครเป็นรสชาติบ้านๆ ที่ยากจะลืม

ด้วยรสเปรี้ยวเฉพาะตัวที่เป็นเอกลักษณ์จนกลายเป็นคำเปรียบเปรยว่า สันดานเปรี้ยว แกงส้มใบสันดานจึงไม่ใช่แค่ของอร่อย แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความทรงจำ ความภาคภูมิใจ และความพยายามในการอนุรักษ์อัตลักษณ์ของถิ่นแดนจันท์อย่างแท้จริง

หากสนใจหนังสือเพิ่มเติมสามารถอ่านได้ที่หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

“รสชาติ... ที่หายไปจันทบุรี 1 จังหวัด 1 เมนู : แกงส้มใบสันดาน”.  TOURIST & BUSINESS 1 ใน...ระยอง จันทบุรี. [2025], ฉบับพิเศษประจำปี 2568: 39.  [ออนไลน์].  
     สืบค้นเมื่อ 15 กรกฎาคม 2568, จาก https://anyflip.com/novxr/emfd/

อร่าม อรรถเจดีย์.  พืชพื้นบ้าน-อาหารจันทบูร.  จันทบุรี: โรงพิมพ์ต้นฉบับ, 2550.

Gastronomy Recipe.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ 15 กรกฎาคม 2568, จาก https://anyflip.com/tcihn/kxlr/

เรียบเรียงโดย นางสาวทิพวรรณ จันทร์ปัญญา บรรณารักษ์ปฏิบัติการ

       หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

       สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี  กรมศิลปากร