พี่บรรณนี่ขอชวนผู้อ่านไปค้นพบเรื่องราวความรู้ที่น่าสนใจจากหนังสือดีที่มีให้บริการในหอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี วันนี้ขอนำเสนอเรื่อง “หอคองคอเดีย พิพิธภัณฑ์แห่งแรกของไทย”

“หอคองคอเดีย” ตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2413 อยู่ในบริเวณพระราชฐานชั้นนอกในพระบรมมหาราชวัง โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ จัดตั้งขึ้นตามแบบอย่างสโมสรคองคอเดียในเมืองปัตตาเวีย พระราชทานแก่ทหารมหาดเล็กในพระองค์เพื่อใช้เป็นสถานที่พบปะสังสรรค์ทำกิจกรรมต่างๆ ร่วมกัน ในงานเฉลิมพระชนมายุครบ 20 พรรษา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
ให้จัดตั้ง “หอมิวเซียม”ณ หอคองคอเดีย ซึ่งเป็นพิพิธภัณฑ์หลวงสำหรับประชาชนเพื่อใช้จัดแสดงศิลปโบราณวัตถุต่างๆ ที่นำมาจากพระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ในพระบรมมหาราชวัง โดยมีพิธีเปิด
หอมิวเซียม เมื่อวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2417 กรมศิลปากรจึงถือว่าวันนี้เป็นวันกำเนิดพิพิธภัณฑสถานแห่งแรกของไทย และต่อมารัฐบาลได้ประกาศให้วันที่ 19 กันยายนของทุกปี เป็น
“วันพิพิธภัณฑ์ไทย”

ต่อมาใน พ.ศ. 2430 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายหอมิวเซียมจากหอคองคอเดียไปไว้ในพระที่นั่งตอนหน้าของพระราชวังบวรสถานมงคล
เรียกกันว่า “พิพิธภัณฑ์วังหน้า” หรือ “มิวเซียมหลวงที่วังหน้า” และใช้เป็นสถานที่ตั้งของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติจนถึงปัจจุบัน ส่วน หอคองคอเดียนั้นภายหลังในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จ
พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ใช้เป็นสถานที่พระราชทานเลี้ยงในงานสโมสรสันนิบาต และพระราชทานนามใหม่ว่า “ศาลาสหทัยสมาคม” ต่อมา พ.ศ. 2483 รัชกาลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
อานันทมหิดล รัฐบาลสมัยจอมพล ป.พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี ได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตใช้ศาลาสหทัยสมาคม จัดเป็นราชพิพิธภัณฑ์นำเครื่องราชภัณฑ์ต่างๆ ของพระมหากษัตริย์จัดแสดงให้ประชาชนชมเป็นครั้งแรก และในสมัยนี้ยังใช้ศาลาสหทัยสมาคมเป็นห้องลงนามถวายพระพร เนื่องในวันเฉลิมพระชนพรรษาและวันขึ้นปีใหม่ จวบจนมาถึงรัชกาลปัจจุบันก็ยังทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ใช้ศาลาสหทัยสมาคมในโอกาสและวาระต่างๆ ตามความเหมาะสมเรื่อยมา

ผู้อ่านที่สนใจเรื่องราวของหอคองคอเดียและการจัดตั้งพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทย สามารถอ่านเพิ่มเติมได้จากหนังสือ เรื่อง “อาไคฟ ขอให้เก็บให้จงดี” ซึ่งจัดพิมพ์เป็นที่ระลึกเนื่องในวาระครบ 70 ปี หอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร และสามารถอ่านได้ที่ห้องศิลปากรและหนังสือหายาก หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี หรืออ่านในรูปแบบออนไลน์ได้ที่ https://www.finearts.go.th/main/view/46626

ข้อมูลอ้างอิงและภาพประกอบ

กรมศิลปากร สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ.  อาไคฟ ขอให้เก็บให้จงดี = Archive : please keep itproperly preserved.  กรุงเทพฯ: สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2567. 

ศ.ว.  หอคองคอเดีย.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ 2 กันยายน 2568, จาก https://clah.finearts.go.th/content/372