พี่บรรณนี่ขอชวนผู้อ่านไปค้นพบเรื่องราวความรู้ที่น่าสนใจจากหนังสือดีที่มีให้บริการในหอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี วันนี้ขอนำเสนอเรื่อง “แรกมีตัวพิมพ์อักษรไทย”

หลักฐานเกี่ยวกับ “ตัวพิมพ์อักษรไทย” ปรากฏขึ้นครั้งแรกในช่วงรัชกาลที่ 3 เมื่อ พ.ศ. 2371 พบว่ามีการจัดพิมพ์หนังสือสอนภาษาไทยสำหรับชาวต่างประเทศ ชื่อ “A Grammar of the Thai or Siamese Language” เขียนโดย ร้อยเอก เจมส์ โลว์ (James Low) นายทหารชาวอังกฤษ โดยหนังสือมีความหนา 102 หน้า ขนาดใหญ่กว่าหนังสือ 8 หน้ายกเล็กน้อย เนื้อเรื่องส่วนใหญ่เป็นภาษาอังกฤษ ภาษาไทยมีทั้งพิมพ์ด้วยบล็อกและตัวพิมพ์ที่ได้รับการยกย่องว่าเป็นตัวพิมพ์อักษรไทยที่เกิดจากการหล่อแบบแรก สันนิษฐานว่าตัวพิมพ์อักษรไทยที่ใช้ในการจัดพิมพ์นี้เป็นผลงาน
การออกแบบโดย แอนน์ ฮาเซลทีน จัดสัน (Ann Hazeltine Judson) หรือ แนนซี จัดสัน มิชชันนารีหญิงที่เข้ามาบุกเบิกดินแดนแถบนี้ ซึ่งเดินทางเข้ามาพร้อมกับสามี อะดอนิแรม จัดสัน (Adoniram Judson) หรือหมอจัดสัน ผู้มีบทบาทสำคัญในการเผยแผ่ศาสนาคริสต์ในพม่า

แบบตัวพิมพ์อักษรไทยที่ออกแบบโดยนางจัดสันนี้มีลักษณะเป็นตัวกลมๆ และเอนไปข้างหลัง สันนิษฐานว่าอาศัยลายมือคนในย่างกุ้งที่เขียนภาษาไทยได้เป็นต้นแบบ ต่อมาเมื่อมี
การผลัดแผ่นดินในพม่าสถานะของมิชชันนารีในพม่าไม่สู้ดีนัก จึงได้มีการย้ายโรงพิมพ์ไปไว้ที่เมืองเซรัมโปร์ ประเทศอินเดีย อันเป็นที่ตั้งใหญ่ของคณะแบปติสต์ โดยได้นำแท่นพิมพ์และตัวพิมพ์ภาษาต่างๆ รวมทั้งตัวพิมพ์อักษรไทยไปไว้ที่นั่นด้วย ซึ่งต่อมาใน พ.ศ. 2373 โรเบิร์ต เบิร์น (Robert Burn) มิชชันนารีคณะ London Missionary Society ได้ซื้อต่อแท่นพิมพ์และตัวพิมพ์ภาษาไทยนี้มาใช้ในการพิมพ์หนังสือเผยแผ่ศาสนาในประเทศสิงคโปร์ และเมื่อ โรเบิร์ต เบิร์น ถึงแก่กรรม โรงพิมพ์จึงได้ขายแท่นพิมพ์และตัวพิมพ์อักษรไทยให้กับมิชชันนารีคณะอเมริกันบอร์ด โดย “หมอบรัดเลย์” หรือ นายแพทย์แดน บีช บรัดเลย์ (Dr. Dan Beach Bradley) ได้รับมอบแท่นพิมพ์และตัวพิมพ์อักษรไทยนี้จากคณะอเมริกันบอร์ด และได้ขนย้ายจากสิงคโปร์มายังกรุงเทพฯ เมื่อ พ.ศ. 2378 นับเป็น
จุดเริ่มต้นการพิมพ์ในสยามและต้นแบบของการพัฒนารูปแบบตัวพิมพ์อักษรไทยในเวลาต่อมา

ผู้อ่านที่สนใจเรื่องราวของตัวพิมพ์อักษรไทย สามารถอ่านเพิ่มเติมได้จากหนังสือ “แกะรอยตัวพิมพ์ไทย” เขียนโดย ประชา สุวีรานนท์ เนื้อหาภายในเล่มบอกเล่าถึงมิติต่างๆ ของตัวพิมพ์อักษรไทย เทคโนโลยีการสร้างตัวพิมพ์ และตัวพิมพ์กับสังคมไทยในหลากมิติแต่ละช่วงเวลา โดยหอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี ให้บริการที่ห้องหนังสือทั่วไป 2

ข้อมูลอ้างอิงและภาพประกอบ

ประชา สุวีรานนท์.  แกะรอยตัวพิมพ์ไทย.  นนทบุรี: ฟ้าเดียวกัน, 2567.