ทุเรียน: History

          “ทุเรียน” ไม่ได้เป็นเพียงผลไม้เมืองร้อนที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวด้านกลิ่นและรสชาติเท่านั้น หากแต่ยังเป็นผลไม้ที่มีเรื่องราวการเดินทางอันยาวนานและน่าสนใจ จากถิ่นกำเนิดในแถบหมู่เกาะบอร์เนียว และได้แพร่กระจายไปสู่ภูมิภาคต่างๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทย ซึ่งมีทั้งบันทึกและข้อสันนิษฐานหลากหลายเกี่ยวกับเส้นทางการเข้ามาของพืชผลชนิดนี้ในดินแดนสยาม

          ทุเรียนเป็นผลไม้ที่ได้รับความนิยมอย่างแพร่หลายในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในประเทศไทย มีข้อสันนิษฐานหลักอยู่สองแนวทางเกี่ยวกับการเข้ามาของทุเรียน แนวทางแรก เชื่อว่าทุเรียนเริ่มเข้ามาทางกรุงเทพฯ ในสมัยสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เมื่อครั้งเสด็จไปตีเมืองมะริดและตะนาวศรีของพม่า และได้นำเมล็ดทุเรียนกลับมาปลูกที่กรุงเทพฯ ในขากลับ ส่วนแนวทางที่สอง ซึ่งได้รับการยอมรับมากขึ้นในเชิงภูมิศาสตร์และประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ระบุว่าทุเรียนเข้ามาทางภาคใต้ของไทย ผ่านเส้นทางการค้าทางเรือ

          ในสมัยกรุงศรีอยุธยามีบันทึกของคณะราชทูตจากฝรั่งเศสที่นำโดยเมอร์ซิเออร์ เดอลาลูแบร์ ได้กล่าวถึงทุเรียนไว้อย่างชัดเจนได้ตีพิมพ์เป็นภาษาฝรั่งเศส เมื่อปีพ.ศ. 2336  แสดงให้เห็นว่ามีการปลูกทุเรียนในภาคกลางก่อนยุครัตนโกสินทร์อย่างแน่นอน แม้จะไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่าเข้ามาได้อย่างไรหรือผ่านช่องทางใดก็ตาม

           สำหรับทุเรียนที่ปลูกในจังหวัดจันทบุรีนั้น มีความเชื่อว่าพันธุ์ดั้งเดิมที่เริ่มปลูกกันนั้น ได้มาจากทุเรียนพื้นเมืองทางภาคใต้ของไทย

          จากพระราชนิพนธ์เรื่อง เสด็จประพาสจันทบุรี เมื่อปี พ.ศ. 2419 โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงบันทึกไว้ว่าขณะนั้น การทำสวนผลไม้ยังไม่แพร่หลายนัก สินค้าหลักที่ชาวบ้านให้ความสนใจคือ การขุดพลอย หากระวาน หารง หาไม้กฤษณา รวมถึงการปลูกอ้อยและยาสูบ มากกว่าจะเป็นการทำสวนผลไม้แบบจริงจัง ต่อมาเมื่อการคมนาคมในพื้นที่มีความสะดวกมากขึ้น จึงเริ่มมีการนำพันธุ์ทุเรียนจากกรุงเทพฯ เข้ามาปลูกในจันทบุรี โดยบุคคลสำคัญในท้องถิ่น เช่น ข้าราชการหรือคหบดีในยุคนั้น

          หนึ่งในบุคคลที่มีบทบาทสำคัญคือ พระยาแพทย์พงศาวิสุทธาธิบดี (สุ่น สุนทรเวช) เกิดที่ตำบลท่าเรือจ้าง ตลาดใต้ อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี เป็นนายแพทย์ประจำพระองค์ในรัชกาลที่ 6 และรัชกาลที่ 7 หลังเกษียณราชการ ท่านได้กลับมาทำสวนที่บ้านเกิด และเป็นผู้ตัดถนนจากหลังโรงสีนายหวานผ่านช่องเขาสระบาป และเขาไม้แก้ว เข้าไปบริเวณหลังเขาสระบาป กลายเป็นพื้นที่สวนผลไม้ขนาดใหญ่หลายสวน ของจังหวัดจันทบุรีมาจนถึงปัจจุบัน หากใครเคยอ่านหนังสือที่ท่านเขียน จะพบว่าท่านเป็นผู้แนะนำว่าทุเรียนจะเจริญเติบโตได้ดีในจังหวัดจันทบุรี และจะสร้างรายได้มหาศาลให้แก่ชาวบ้านในอนาคตอย่างแน่นอน

         แม้ทุเรียนจะมีต้นกำเนิดอยู่ห่างไกลจากจันทบุรี แต่ด้วยสภาพภูมิประเทศที่อุดมสมบูรณ์และความตั้งใจของผู้คนในพื้นที่ ทุเรียนจึงสามารถเติบโตได้ดีและกลายเป็นผลไม้สำคัญของท้องถิ่น นับตั้งแต่ยุคเริ่มต้นของการทำสวน จนถึงปัจจุบันที่จันทบุรีเป็นหนึ่งในแหล่งผลิตทุเรียนคุณภาพของประเทศ เรื่องราวเหล่านี้สะท้อนให้เห็นถึงความรู้ ความพยายาม และการปรับตัวของชาวสวน ที่ช่วยกันยกระดับให้ทุเรียนเป็นผลไม้ที่มีคุณค่าทั้งในด้านเศรษฐกิจและวัฒนธรรมของจังหวัดอย่างแท้จริง

สามารถศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

แหล่งข้อมูลอ้างอิง

กรมส่งเสริมการเกษตร.  สำนักพัฒนาเกษตรกร.  ผลิตภัณฑ์ทุเรียน.  กรุงเทพฯ: กรมส่งเสริมการเกษตร สำนักพัฒนาเกษตรกร, 2547.

บรรณ บูรณะชนบท.  สวนทุเรียน.  พิมพ์ครั้งที่ 6.  นนทบุรี: ฐานเกษตรกรรม, 2542.

วัลลภ ยกสมาคม, บรรณาธิการ.  คู่มือการปลูกทุเรียน.  พิมพ์ครั้งที่ 2.  กรุงเทพฯ: โครงการหนังสือเกษตรชุมชน, (ม.ป.ป.).

สุ่น สุนทรเวช.  ตำรายาไทย และ การทำสวนผลไม้.  สืบค้นเมื่อ 3 มิถุนายน 2568, จาก https://archive.org/details/unset00002423_a2o1

เรียบเรียงโดย นางสาวทิพวรรณ จันทร์ปัญญา บรรณารักษ์ปฏิบัติการ

       หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี

       สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี  กรมศิลปากร