หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี ชวนผู้อ่านไปค้นพบหลากหลายเรื่องราวความรู้ที่น่าสนใจจากหนังสือกรมศิลปากร วันนี้ขอนำเสนอเรื่อง “ที่มาของชื่อเมืองแปดริ้ว”

บริเวณตอนล่างของแม่น้ำบางปะกงเป็นที่ตั้งของเมืองฉะเชิงเทราหรือเมืองแปดริ้ว เป็นสองชื่อที่ได้รับการเรียกขานกันมาเนิ่นนาน และต่างมีที่มาจากหลายหลักฐานเรื่องราวของชื่อบ้านนามเมือง โดยชื่อ “ฉะเชิงเทรา” เป็นชื่อที่ใช้ในทางราชการ ส่วนชื่อ “แปดริ้ว” เป็นชื่อที่ชาวบ้านเรียกขานกันมานานแล้ว

นักประวัติศาสตร์และนักโบราณคดี มีความเห็นว่า “ฉะเชิงเทรา” น่าจะเป็นการเพี้ยนเสียงมาจากคำว่า “สตรึงเตรง” หรือ “ฉ’ทรึงเทรา” แปลว่าคลองลึกหรือแม่น้ำลึก อาจมาจากเหตุผลตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ของบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำบางปะกง ส่วนชื่อบ้านนามเมืองว่า “แปดริ้ว” มีตำนานเล่าที่มาของชื่อแตกต่างกันออกไป ได้มาจากการที่เมืองนี้มีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์เป็นเมืองอู่ข้าวอู่น้ำ ในลำน้ำเต็มไปด้วยสัตว์น้ำนานาชนิด โดยเฉพาะ “ปลาช่อน” ซึ่งเป็นปลาน้ำจืดที่มีอยู่ชุกชุม ปลาช่อนจากที่นี่มีชื่อเสียงว่ามีขนาดใหญ่ กว่าท้องถิ่นอื่น เมื่อนำมาทำเป็นปลาแห้งต้องบั้งถึงแปดริ้วเพื่อตากแห้ง แทนที่จะบั้งเนื้อเป็นริ้วเพียงสี่ริ้วหรือห้าริ้วตามปกติ จึงสันนิษฐานว่าการเรียกชื่อเมืองว่า “แปดริ้ว” อาจมาจากขนาดอันใหญ่โตของปลาช่อนซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของที่นี่

อย่างไรก็ตาม ชื่อ “แปดริ้ว” ยังมีคำอธิบายว่าอาจจะนำมาจากนิทานพื้นบ้าน ซึ่งคนในท้องถิ่นพนมสารคามเล่าถึงเรื่อง “พระรถ-เมรี” เป็นนิทานเรื่องหนึ่งในปัญญาสชาดกว่า ยักษ์ได้ฆ่านางสิบสองแล้วลากศพไปยังท่าน้ำในบริเวณที่เป็น “คลองท่าลาด” แล้วชำแหละศพออกเป็นริ้วๆ รวมแปดริ้ว แล้วทิ้งลอยไปตามลำน้ำท่าลาด ริ้วเนื้อริ้วหนังของนางสิบสองที่ถูกชำแหละได้ลอยมาที่แม่น้ำบางปะกงไปจนถึงฉะเชิงเทรา เมืองนี้จึงได้ชื่อว่า “แปดริ้ว” ตามเรื่องราวในนิทานปรัมปรา

ผู้อ่านที่สนใจเรื่องราวประวัติศาสตร์ของเมืองแปดริ้ว และพระพุทธโสธร ซึ่งเป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของจังหวัดฉะเชิงเทรา สามารถอ่านเพิ่มเติมได้ที่ห้องศิลปากรและหนังสือหายาก

หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก จันทบุรี จากหนังสือ “พระพุทธโสธรและสัตตทศบริรักษ์ : จดหมายเหตุการอนุรักษ์พระพุทธโสธร และพระพุทธรูป 17 องค์” โดยกรมศิลปากรและวัดโสธรวราราม วรวิหาร ได้จัดพิมพ์หนังสือเพื่อเป็นที่ระลึกในการอนุรักษ์พระพุทธรูปภายในพระอุโบสถวัดโสธรวราราม วรวิหาร

ข้อมูลอ้างอิงและภาพประกอบ

พระพุทธโสธรและสัตตทศบริรักษ์ : จดหมายเหตุการอนุรักษ์พระพุทธโสธร และพระพุทธรูป 17 องค์ =The conservation of Phra Phuttha Sothon and seventeen Buddha

     statues.  ฉะเชิงเทรา: วัดโสธรวราราม วรวิหาร, 2567.