สาระอีสาน นำเสนอและเผยแพร่เกร็ดความรู้ต่าง ๆ จากข้อมูลท้องถิ่นตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันและหนังสือสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน และหนังสืออื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง มีให้บริการอยู่ที่หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา ขอนำเสนอประเพณีสำคัญของชาวอีสานในเดือนกันยายน (เดือนสิบ) นั่นก็คือ ประเพณีว่า "บุญข้าวสาก" เรียบเรียงโดย นางสาวกุลริศา รัชตะวุฒิ นักภาษาโบราณ เนื้อหามีดังนี้

 

                   งานบุญข้าวสาก หรือ ข้าวสลาก (สลากภัต) เป็นงานบุญตามประเพณีพื้นบ้านที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งของชาวอีสานโดยจัดในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 10 ซึ่งปีนี้ตรงกับวันอังคารที่ 17 กันยายน 2567 เพื่ออุทิศบุญกุศลให้กับครอบครัวที่เสียชีวิตไปแล้วหรือทำบุญให้กับเปรต

 

                   เหตุที่เรียกงานบุญข้าวสากเนื่องจากก่อนทำบุญชาวบ้านจะนำข้าวเม่า ข้าวพอง และข้าวตอกมาคลุกเคล้ากับน้ำอ้อย น้ำตาล ถั่วงา และมะพร้าวให้เป็นข้าวสาก ซึ่งภาคกลางจะเรียกว่า ข้าวกระยาสารท

 

                   และเหตุที่เรียกว่า ข้าวสลาก (สลากภัต) เนื่องจากก่อนจะนำของถวายพระภิกษุ ชาวบ้านจะจับสลากชื่อพระภิกษุหรือสามเณรก่อน หากจับชื่อพระภิกษุหรือสามเณรรูปใดก็จะนำของไปถวายแด่พระภิกษุหรือสามเณรรูปนั้น ซึ่งบางที่จะใช้วิธีจับสลากชื่อเจ้าของสลากแล้วนำของไปถวายแด่พระภิกษุหรือสามเณร โดยวิธีนี้มีความเชื่อว่า หากปีใดจับสลากได้ชื่อเจ้าของสลากที่มีฐานะยากจนเป็นคนแรก มักจะทำนายว่าปีนั้นการทำมาหากินจะไม่ค่อยดี แต่ถ้าหากจับชื่อเจ้าของสลากที่มีฐานะร่ำรวยเป็นคนแรก มักจะทำนายว่าปีนั้นชาวบ้านในละแวกจะอยู่เย็นเป็นสุข ซึ่งวิธีจับสลากทำได้หลายวิธีตามความนิยมของแต่ละท้องถิ่นนั้น ๆ

 

                   หลังจากเสร็จพิธีสงฆ์แล้วชาวบ้านจะนำห่อหรือชะลอมข้าวสากที่ระบุชื่อของผู้ที่ต้องการให้มารับบุญแล้วนำไปวางไว้ตามที่ต่าง ๆ ในบริเวณวัดหรือตามต้นไม้ ซึ่งเรียกว่า แจกห่อข้าวน้อย พร้อมบอกกล่าวครอบครัวผู้ที่ล่วงลับหรือเปรตให้มารับอาหารต่าง ๆ ที่วางไว้พร้อมกรวดน้ำอุทิศบุญกุศลให้ ซึ่งต่างจากงานบุญข้าวประดับดิน ที่ไม่ต้องระบุชื่อของผู้รับโดยจะอุทิศบุญกุศลให้กับสัมภเวสี เปรต หรืออสูรกายที่ไร้ญาติไม่มีผู้อุทิศส่วนกุศลให้ นอกจากนี้ชาวบ้านที่มีนาจะนำข้าวสากไปเลี้ยง ตาแฮก หรือเจ้าแม่โพสพที่ปกปักรักษาที่นาของตนเพื่อให้ข้าวและน้ำอุดมสมบูรณ์อีกด้วย

 

บรรณานุกรม

มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 2. กรุงเทพฯ: มูลนิธิ, 2542.

งานบุญข้าวสาก. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2567, จาก: http://kanluang-ssk.go.th/index.php...

งานบุญข้าวสาก. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2567, จาก: https://thethaiger.com/th/news/640488/

งานบุญข้าวสาก. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2567, จาก: https://www.isangate.com/.../813-kao-pradabdin-kao-sag.html