ส่องอักษรดูสาระ นำเสนอและเผยแพร่เกร็ดความรู้ต่าง ๆ จากคำศัพท์และองค์ความรู้ที่น่าสนใจในเอกสารโบราณที่มีอยู่ ณ ห้องอีสานศึกษา ของหอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา สำหรับวันนี้ นักภาษาโบราณขอพาไปส่องข้อความบนปกคัมภีร์ใบลานเมื่อ 100 ปีก่อน !!! เนื้อหามีดังนี้

                       ก่อนที่เราจะไปส่องข้อความบนปกคัมภีร์ใบลานเมื่อ 100 ปีก่อน ขออธิบายข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับเอกสารโบราณประเภทหนังสือใบลานหรือคัมภีร์ใบลานเพื่อสร้างความเข้าใจของผู้อ่านก่อนเข้าสู่ประตูห้องอีสานศึกษา

                       หนังสือใบลาน หรือ คัมภีร์ใบลาน คือ เอกสารโบราณประเภทหนึ่งที่บันทึกสรรพวิชาการต่าง ๆ ลงบนใบของต้นลาน เนื้อหาที่บันทึกเกี่ยวกับทางโลก เช่น วรรณกรรมพื้นบ้าน ตำรายา โดยทั่วไปเรียกว่า หนังสือใบลาน หากเนื้อหาที่บันทึกเกี่ยวกับทางธรรม เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา จึงเรียกว่า คัมภีร์ใบลาน ซึ่งคนส่วนใหญ่มักนิยมเรียกเหมารวมทั้งหมดว่า คัมภีร์ใบลาน

                       กรรมวิธีการบันทึกตัวอักษรลงบนใบลานนั้น หากใช้เหล็กจารบันทึกตัวอักษร เรียกว่า การจาร อักษรที่ถูกบันทึก เรียก เส้นจาร หากใช้ปากกาคอแร้งหรือปากกาปากไก่จุ่มหมึกบันทึกตัวอักษร เรียกว่า การชุบ อักษรที่ถูกบันทึก เรียก เส้นชุบ/เส้นชุบหมึก ซึ่งในปัจจุบันมีเส้นพิมพ์ที่จัดทำขึ้นด้วยเทคโนโลยีสมัยใหม่ มักพบเห็นได้จากร้านค้าที่ขายเครื่องสังฆภัณฑ์หรือทางออนไลน์

                       ข้อความที่ระบุบนปกใบลานนั้นถือเป็นหลักฐานสำคัญและมีความสำคัญเป็นอย่างมากสำหรับการศึกษาวิเคราะห์เนื้อหาและที่มาของเอกสารโบราณ โดยเฉพาะกับนักภาษาโบราณและผู้ที่มีความสนใจในด้านเอกสารโบราณ เมื่อออกสำรวจหรือพบเอกสารโบราณหากบนปกของเอกสารโบราณได้ระบุชื่อเรื่อง ชื่อผู้สร้าง หรือปีที่สร้าง จะทำให้การทำงานของนักภาษาโบราณสะดวกและรวดเร็วขึ้น และง่ายต่อการศึกษาวิเคราะห์เนื้อหาภายในเรื่อง อีกทั้งการระบุชื่อผู้สร้าง ชื่อเรื่อง ปีที่สร้าง หรือวัตถุประสงค์ในการสร้างนั้น ล้วนสะท้อนและแสดงถึงวัฒนธรรมในยุคนั้น ๆ ผ่านตัวอักษร ได้เห็นวิวัฒนาการของตัวอักษรและภาษาที่ใช้ในแต่ละยุคสมัย ความเชื่อ ความศรัทธาของผู้สร้าง

                       โดยส่วนใหญ่ข้อความที่ระบุบนปกหนังสือใบลานหรือคัมภีร์ใบลานนั้น มักระบุเพียงแค่ชื่อเรื่อง มีจำนวนน้อยที่จะระบุชื่อผู้สร้าง ปีที่สร้าง หรือวัตถุประสงค์ในการสร้าง ซึ่งคัมภีร์ใบลานเรื่อง อานิสงส์บรรพชาผูกนี้ถือเป็นอีกหนึ่งผูกที่ระบุข้อความบนปกได้อย่างสมบูรณ์ ทำให้ทราบที่มาของเอกสาร โดยระบุชื่อบุคคล(ชื่อผู้สร้าง) ชื่อสถานที่ วัตถุประสงค์ในการสร้าง สิ่งที่ผู้สร้างปรารถนา ปีที่สร้าง และชื่อเรื่อง ซึ่งเอกสารโบราณภายในห้องอีสานศึกษานั้นยังมีผูกอื่น ๆ อีกจำนวนหนึ่งที่ปรากฏชื่อผู้สร้าง ปีที่สร้าง และชื่อเรื่อง มีทั้งผู้สร้างที่เป็นบุคคลสำคัญ ได้แก่ท่านพญาปลัด คุณผู้หญิงโม และบุคคลทั่วไป และแม้จะเป็นบุคคลสำคัญหรือไม่สำคัญ บุคคลที่มีชื่อเสียงหรือไม่มีชื่อเสียง แต่สำหรับนักภาษาโบราณเอกสารทุกเล่มทุกฉบับทุกผูกที่ท่านได้สร้างไว้นั้นเปรียบเสมือนครูอาจารย์ที่ได้ถ่ายทอดสรรพวิชาการความรู้ต่าง ๆ ให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาเรียนรู้ ได้สืบทอดสรรพวิชาการเหล่านั้นจากรุ่นสู่รุ่นเพื่ออนุรักษ์และคงอยู่สืบต่อไป

                       หากท่านใดสนใจศึกษาเพิ่มเติม เรียนเชิญได้ที่ห้องอีสานศึกษา ชั้น 2 หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา ค่ะ

 

บรรณานุกรม

• “อานิสงส์บรรพชา” หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา.  หนังสือใบลาน 1 ผูก. อักษรขอม-ไทย.  ภาษาบาลี – ไทย.  เส้นจาร.  ฉบับทองทึบ.  พ.ศ.๒468. เลขที่ นม.บ.180/2.

• สำนักหอสมุดแห่งชาติ.  คู่มือสำรวจ จัดหา รวบรวมทรัพยากรสารสนเทศเอกสารโบราณ ประเภทคัมภีร์ใบลานและหนังสือสมุดไทย.  พิมพ์ครั้งที่ 2.  กรุงเทพฯ: สำนักหอสมุดแห่งชาติ, 2563.

 

เรียบเรียงโดย นางสาวกุลริศา รัชตะวุฒิ นักภาษาโบราณ

กราฟิกโดย นายพีรยุทธ กษิติบดินทร์ชัย บรรณารักษ์ปฏิบัติการ