สาระอีสาน นำเสนอและเผยแพร่เกร็ดความรู้ต่าง ๆ จากข้อมูลท้องถิ่นตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันและหนังสือสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน และหนังสืออื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง มีให้บริการอยู่ที่หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา ต้อนรับสู่ช่วงเวลาสำคัญของชาวเกษตรกรชาวนา นั่นก็คือการเกี่ยวข้าว เรื่องราวเกี่ยวกับภูมิปัญญาชาวบ้าน หลังจากผ่านพ้นฤดูกาลเก็บเกี่ยวข้าวนาปีก็จะนำข้าวไปเก็บไว้ในยุ้งฉาง และเพื่อความปลอดภัยของข้าว จึงมีกุศโลบายเพื่อป้องกันไม่ให้มีคนมาขโมย นั่นก็คือการใช้ "เฒ่าตาปุ๊ก" เรื่องราวของความเชื่อนี้จะเป็นอย่างไร มาอ่านกันเลยนะคะ เรียบเรียงโดย นางสาวกุลริศา รัชตะวุฒิ นักภาษาโบราณ เนื้อหามีดังนี้

 

                   ตาปุ๊ก (ตาปุ้ก หรือ ตาปุ่ก) คือ หุ่นที่มัดด้วยฟางข้าวให้มีลักษณะคล้ายคน โดยประวัติความเป็นมานั้น สืบไม่ได้ว่ามีความเป็นมาอย่างไร แต่ชาวโคราชเชื่อว่า ตาปุ๊ก คือวิญญาณหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำยุ้งข้าว โดยแต่ละยุ้งจะมีหุ่นตาปุ๊กวางอยู่ 2 หุ่น ทำหน้าที่เฝ้ารักษาข้าวในยุ้งข้าวไม่ให้ใครมารบกวนและป้องกันอันตรายต่าง ๆ ที่จะเกิดขึ้นกับยุ้งข้าว

 

                   พิธีเซ่น (สังเวย) ตาปุ้ก จะมีขึ้นในวันขึ้น 3 ค่ำ เดือน 3 ช่วงเวลาที่ประกอบพิธี คือ ช่วงตะวันตรงปากยุ้ง คือ ช่วงเย็นที่ตะวันคล้อยต่ำส่องที่ประตูยุ้งข้าว อุปกรณ์ประกอบพิธีได้แก่

1. อุปกรณ์จากการนวดข้าว ประกอบด้วย ไม้ตีข้าว ขอฉาย(มัดรวมกัน) ตะละวี (พัดขนาดใหญ่ปัดละอองข้าว)

2. ดินขวัญข้าว

3. ถาดอาหาร ประกอบด้วย ข้าวสุกหัวหม้อ (ข้าวปากหม้อ) ขนมต้มลอย น้ำ

4. เทียนไข

5. กรวยก้นแหลม

6. บุหรี่

7. ขี้ผึ้งสีปาก

8. กระดองเต่า

 

                   เมื่อทำพิธีเสร็จ วางเครื่องสังเวยไว้ 3 วัน นำดินขวัญข้าวไปเก็บที่เดิม นำอุปกรณ์ตีข้าววางไว้บนขื่อยุ้งข้าว หลังจากนั้นจึงจะเอาข้าวออกจากยุ้งได้ วิธีเอาข้าวออกจากยุ้งจะต้องนั่งลงแล้วใช้กระดองเต่าตักใส่กระบุง ห้ามยืนโก้งโค้งเพราะถือว่าไม่เคารพแม่โพสพและตาปุ้ก

 

บรรณานุกรม

มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 4. กรุงเทพฯ: มูลนิธิ, 2542.

เมตต์ เมตต์การุณจิต.  พจนานุกรมภาษาโคราช.  พิมพ์ครั้งที่ 7.  นครราชสีมา: ม.ป.พ., 2560.

"เฒ่าตาปุ๊ก" ภูมิปัญญาชาวบ้านสานฟางรูปคนเฝ้าข้าวตามความเชื่อ. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 14 พฤศจิกายน 2567, จาก: https://www.sanook.com/travel/1445403/