สาระอีสาน นำเสนอและเผยแพร่เกร็ดความรู้ต่าง ๆ จากข้อมูลท้องถิ่นตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันและจากหนังสือสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน ตลอดจนหนังสืออื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ซึ่งมีให้บริการอยู่ที่หอสมุดแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติ ร.๙ นครราชสีมา ขอนำเสนอที่มาของคำที่ชาวบ้านมักจะใช้เรียกคู่รักที่หนีตามกัน นั่นก็คือ คำว่า "ผัวควายเมียควาย" เรียบเรียงโดย นางสาวกุลริศา รัชตะวุฒิ นักภาษาโบราณ เนื้อหามีดังนี้

 

                   ผัวควายเมียควาย (ผัวควยเมียควย) เป็นคำเรียกหญิงชายที่หนีตามกันไปโดยไม่มีการสู่ขอตามจารีตประเพณี เปรียบเสมือนวัวควายที่สมสู่กันโดยไม่มีการสู่ขอ ซึ่งในอดีตชาวโคราชเรียกประเพณีการแต่งงานว่า เส่นผี (เซ่นผี)

 

                   ประเพณีการแต่งงานของชาวโคราชในอดีตจะมีขั้นตอนลักษณะเฉพาะแบบชาวโคราชอยู่ 3 ขั้นตอน ได้แก่ 1. การทาบทาม 2. การหมั้น และ 3. การแต่งงาน หากหนุ่มสาวชอบพอกันและตกลงที่จะแต่งงาน ฝ่ายชายจะเตรียมสินสอดจำนวน 10 ถึง 80 บาท เรียกว่า “เงินมาด” และเงินค่าน้ำนมจำนวน 4 บาท พร้อมขันหมากและเครื่องเซ่นผีมาประกอบพิธีที่บ้านฝ่ายหญิง ซึ่งก่อนที่ทั้งสองฝ่ายจะตกลงกันฝ่ายชายจะต้องผ่านประเพณีอุปสมบทมาแล้ว ส่วนฝ่ายหญิงจะต้องรู้จักงานบ้านงานเรือน และทั้งสองฝ่ายต่างก็จะสืบสอบถามญาติพี่น้องของแต่ละฝ่าย โดยฝ่ายชายมักจะสืบถามว่าญาติฝ่ายหญิงมีเชื้อผีชมก(ชมบ) ผีปอบ หรือเป็นบ้าหรือไม่ ส่วนฝ่ายหญิงก็จะสืบถามว่าญาติฝ่ายชายเป็นโจรขโมย หรือเล่นการพนันหรือไม่

 

                   แต่ถ้าหากฝ่ายหญิงหนีตามฝ่ายชายชาวโคราชเรียกว่า “วิ่งตาม” และหญิงชายคู่นี้จะเป็นที่กล่าวขานของชาวบ้านว่า “ผัวควายเมียควาย” เมื่อหนีตามกันได้ 3-7 วัน ผู้ใหญ่ของฝ่ายชายจะพาฝ่ายหญิงมาส่งบิดามารดา ซึ่งเรียกว่า “เอาควายมาส่ง” หรือ “เอามาทำผี” พร้อมเครื่องขอขมาที่เรียกว่า “เครื่องสัมบั๊ดสัมมา” ซึ่งประกอบด้วยดอกไม้ ธูป เทียน หมากพลู บุหรี่ ใส่พานมาพร้อมด้วยเงินค่าปรับ (ค่าเสียผี) ที่เรียกว่า “ค่าล่างหน่าล่างตา” (ค่าล้างหน้าล้างตา) ตั้งแต่ 1 เฟื้อง จนถึง 10 บาท

 

บรรณานุกรม

ผัวควายเมียควาย.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อวันที่ 2 กรกฎาคม 2567, จาก: https://nm.sut.ac.th/korat_dic/?m=detail&vocab_id=2073&search_type=

มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์. สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสารานุกรมวัฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพาณิชย์, 2542.

เมตต์ เมตต์การุณ์จิต. พจนานุกรมภาษาโคราช. พิมพ์ปรับปรุงแก้ไขครั้งที่ 7. นครราชสีมา: ยืนหยัดชัดเจน, 2560.

ภาพจาก: The MATTER และ วิกิพีเดีย