สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงพระกรุณาเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรการแสดงนาฏศิลป์ไทย ณ โรงละครแห่งชาติ และสถานที่ต่างๆ หลายครั้ง และโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้กรมศิลปากรจัดนาฏศิลป์และดนตรีไทยไปแสดงในโอกาสที่จัดงานต่าง ๆ หรือเมื่อมีการต้อนรับพระราชอาคันตุกะ ตลอดทั้งการแสดงในต่างประเทศ เมื่อเสด็จพระราชดำเนินเยือนต่างประเทศด้วย ที่สำคัญคือพระราชทานพระราชทรัพย์ให้กรมศิลปากรปรับปรุงเครื่องแต่งกายโขนละครใหม่ให้สง่างาม นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงอนุรักษ์เครื่องแต่งกายของการแสดงนาฏศิลป์ไทยให้คงมาตรฐานตามที่บรรพชนสร้างสรรค์และพัฒนาการตามยุคสมัย ด้วยทรงมีพระราชประสงค์ให้แขกต่างถิ่นที่มาเยือนได้เห็นว่าประเทศไทยมีมรดกศิลปวัฒนธรรมอันงดงามไม่เหมือนกับชาติใดในโลก

ปีพุทธศักราช ๒๕๔๖ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี กราบบังคมทูลว่า “การแสดงโขนกำลังซบเซา ขาดคนดู” ซึ่งในครั้งนั้นสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จึงมีพระราชเสาวนีย์ด้วยพระสุรเสียงอ่อนโยนแต่มั่นคงว่า “เมื่อไม่มีใครดู แม่จะดูเอง” จากพระราชเสาวนีย์เพียงถ้อยคำสั้นๆ กลับกลายเป็นแรงบันดาลใจให้หลายคนจนเกิดการฟื้นคืนชีพของโขนไทย และสามารถทำให้คนทั้งชาติได้รับชมโขนขึ้นอีกครั้ง

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเป็นองค์อุปถัมภ์ศิลปวัฒนธรรมทุกแขนง ทั้งงานด้านศิลปาชีพและศิลปะการแสดง ทรงสนพระราชหฤทัยงานด้านศิลปวัฒนธรรมอันเป็นรากเหง้าที่สำคัญของชาติ หนึ่งในนั้นคือ นาฏกรรมโขน ซึ่งมีพระราชประสงค์ให้อนุรักษ์และสืบสานอยู่คู่แผ่นดินไทย ดังพระราชปรารภที่ว่า “ทุกวันนี้ประชาชนชาวไทย ไม่ใคร่มีโอกาสได้ชมโขน เนื่องจากการจัดแสดงโขนแต่ละครั้งไม่ใช่เรื่องง่าย” จึงทรงมีพระราชเสาวนีย์ในการอนุรักษ์และการพัฒนาการแสดงโขน โดยทรงให้ศึกษาการแต่งหน้าโขนให้มีความงดงามเป็นเอกลักษณ์ และการจัดสร้างเครื่องแต่งกายโขนให้ประณีตงดงามตามแบบโบราณราชประเพณี และให้พัฒนาการแสดงโขนให้ทันสมัยเหมาะสมกับสังคมยุคใหม่ ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๕๔๖

มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพใน สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จัดแสดงการแสดงโขน เรื่อง “รามเกียรติ์ ตอนพรหมาศ” ตามพระราชเสาวนีย์อย่างเป็นทางการขึ้นเป็นครั้งแรก ในปีพ.ศ. ๒๕๕๐ เนื่องในโอกาสมหามงคลพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๗๕ พรรษา ณ หอประชุมใหญ่ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย ถือว่าเป็นจุดเปลี่ยนใหม่ในสังคมไทยที่ได้รับความนิยมอย่างสูง จนต้องจัดแสดงหลายรอบ และมีการแสดงต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

การแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ชุดต่างๆ ในปีต่อๆ มา ได้แก่ ปีพ.ศ. ๒๕๕๕ ชุด จองถนน, ปีพ.ศ. ๒๕๕๖ ชุด ศึกกุมภกรรณ ตอน โมกขศักดิ์, ปีพ.ศ. ๒๕๕๗ ชุด ศึกอินทรชิต ตอน นาคบาศ, ปีพ.ศ. ๒๕๕๘ ตอน พรหมาศ, ปีพ.ศ. ๒๕๕๙ ตอน พิเภกสวามิภักดิ์, ปีพ.ศ. ๒๕๖๑ ตอน พิเภกสวามิภักดิ์, ปีพ.ศ. ๒๕๖๒ ตอน สืบมรรคา, ปีพ.ศ. ๒๕๖๕ ตอน สะกดทัพ, ปีพ.ศ. ๒๕๖๖ ตอน กุมภกรรณทดน้ำ, ปีพ.ศ. ๒๕๖๗ ตอน พระจักราวตาร และปีพ.ศ. ๒๕๖๘ ตอนสัตยาพาลี ด้วยความตั้งพระราชปณิธานอย่างแน่วแน่ในการทำนุบำรุงโขน จึงทำให้โขนได้พลิกฟื้นเจริญก้าวหน้าอย่างต่อเนื่อง อันได้แก่ ผู้แสดงโขน ผู้แสดงดนตรี ผู้ขับร้อง ผู้พากย์ ผู้สร้างฉาก ผู้สร้างเครื่องแต่งกาย และผู้สร้างหัวโขน เป็นต้น เพราะโขนเป็นศิลปะการแสดงทั้งศาสตร์และศิลป์หลากหลายแขนงที่ต้องผสานทั้งองค์ความรู้และทักษะเข้าด้วยกันอย่างพร้อมเพรียงให้บริบูรณ์

การแสดงโขน ตอน สัตยาพาลี ระหว่างวันพฤหัสบดีที่ ๖ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๘ - วันจันทร์ที่ ๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๘ ณ หอประชุมใหญ่ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย เป็นเรื่องราวของพญาพาลีกษัตริย์วานรเมืองขีดขินที่เสียสัจจะเพราะความหลงผิด แต่ภายหลังมีความสำนึกผิดในสัจจะ ผลของการเสียสัตย์ของพาลีนำพาเข้าสู่เรื่องราวมากมาย อย่างตอนเหตุการณ์ทรพีบุตรทรพาโอหังไม่กตัญญูจนถูกพาลีฆ่าตายในถ้ำ แต่เลือดของทรพีพุ่งออกมานอกถ้ำ สุครีพจึงเข้าใจผิดคิดว่าพาลีตายแล้ว จึงปิดปากถ้ำและกลับไปรับตำแหน่งแทน พาลีรอดออกมาได้ในภายหลัง เมื่อรู้ว่าน้องขึ้นครองราชย์แทนก็โกรธเข้าใจว่าน้องทรยศ ซึ่งก่อนหน้านี้พาลีเคยอธิษฐานสัตยาต่อพระอิศวรว่าจะไม่ล่วงเกินภรรยาของสุครีพ หากทำผิดขอให้ถึงแก่ความตายด้วยศรของพระนารายณ์ แต่เมื่อความหลงทำให้พาลีผิดสัตย์แย่งนางดาราภรรยาของสุครีพมาเป็นของตน หลังจากนั้นพาลีได้ต่อสู้กับสุครีพ พระรามผู้เป็นอวตารของพระนารายณ์ จึงจำต้องรักษาสัตย์ยิงศรของพระนารายณ์พิฆาต พาลีสำนึกผิดทูลถวายชีวิตและฝากสุครีพพร้อมพลวานรถวายเป็นข้าพระราม ยอมตายตามคำสัตย์ของตนเอง นอกจากได้รับความสนุกสนาน เพลิดเพลิน ยังได้ข้อคิดเรื่องของการรักษาสัจจะ รวมทั้งด้านคุณธรรม ความกตัญญู ความซื่อสัตย์ รู้รักสามัคคี รู้จักหน้าที่ ที่ต้องพึงปฏิบัติ

มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ได้อนุรักษ์ ฟื้นฟู ส่งเสริม สืบสาน สร้างสรรค์ ถ่ายทอด และพัฒนามรดกทางวัฒนธรรมของไทยอย่างต่อเนื่องในทุกมิติ รวมถึงการที่สนับสนุนให้เยาวชนเป็นผู้มีส่วนร่วมในการรักษาและสืบสานศิลปะการแสดงโขน และจัดการแสดงโขนเพื่อการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรม เพื่อให้ประชาชนได้ชื่นชมความงดงามของศิลปะดั้งเดิมของไทยที่หลากหลายแขนง เป็นไปตามพระราชปณิธานของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง โดยสิ่งหนึ่งที่เป็นขวัญกำลังใจในการดำเนินงาน คือ พระราชดำรัสสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เกี่ยวกับการอนุรักษ์ศิลปะแขนงนี้ว่า “ขาดทุนของฉันคือกำไรของแผ่นดิน” นอกจากนี้พระมหากรุณาธิคุณที่มีต่อโขน นาฏกรรมคู่แผ่นดินไทย จนสามารถสร้างอัตลักษณ์ไทยในเวทีโลกจนได้รับการยกย่องจากองค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติหรือยูเนสโก (UNESCO) ในปีพ.ศ. ๒๕๖๑ ว่าเป็น “มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมวลมนุษยชาติ” และถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของไทยรายการแรกที่ได้รับการขึ้นทะเบียนได้อย่างสง่างาม

เรียบเรียงโดย : นายธีรบูลย์ มิตรมโนชัย นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก เชียงใหม่ สำนักศิลปากรที่ ๗ เชียงใหม่ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม

แหล่งอ้างอิง :

คณะกรรมการฝ่ายจัดทำหนังสือจดหมายเหตุงานเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ

         เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙.  จดหมายเหตุงานเฉลิมพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์

         พระบรมราชินีนาถ เนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๑๒ สิงหาคม ๒๕๕๙. 

         กรุงเทพฯ: กระทรวงศึกษาธิการ, ๒๕๖๑

บริษัท ไทยทิคเก็ตเมเจอร์ จำกัด.  การแสดงโขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ตอน สัตยาพาลี.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๑๒ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, 

         จาก: https://www.thaiticketmajor.com/performance/gaan-sa-daeng-khon-dton-sattaya-phali.html

แพรว.  ภาพประวัติศาสตร์ ‘บิล-ฮิลลารี คลินตัน’ ร่วมชมการแสดงโขนกับในหลวง-พระราชินี เมื่อครั้งมาเยือนไทย. [ออนไลน์]. 

         สืบค้นเมื่อ ๑๒ พฤศจิกายน ๒๕๖๘, จาก: https://praew.com/people/64226.html

มูลนิธิ ๕ ธันวามหาราช.  ๑๒ สิงหาพระบรมราชินีนาถ.  กรุงเทพฯ: มูลนิธิ ๕ ธันวามหาราช,  ๒๕๕๑.
มูลนิธิ ๕ ธันวามหาราช.  มหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๑๒ สิงหาพระบรมราชินีนาถ.  กรุงเทพฯ: มูลนิธิ ๕ ธันวามหาราช, ๒๕๕๕.
มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
         Khon Performance โขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ.  [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ ๑๒ พฤศจิกายน ๒๕๖๘,
         จาก: https://www.facebook.com/p/Khon-Performance-โขนมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ-100064343153695/?locale=th_TH
รื่นฤทัย สัจจพันธุ์.  อัคราภิรักษศิลปิน บารมีพระมิ่งแม่ ปกป้องศิลป์ไทย นานเทอญ.  กรุงเทพฯ: โนเบิ้ลบุ๊คส์, ๒๕๖๑.
สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร.  คณะกรรมการจัดงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว.  ๗ รอบ พระชนมพรรษา  
         พระบรมราชินีนาถ คู่พระบารมี.  กรุงเทพฯ: สำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร,  ๒๕๖๐.