กล้องซิเนมาโตกราฟ (Cinematographe) เป็นกล้องที่สองพี่น้องลูมิแอร์ ออกุส และหลุยส์ ตระกูลลูมิแอร์ (Auguste Lumiere - Louis Lumiere) ได้คิดค้นมาจากหลักการทำงานเลียนแบบจากจักรเย็บผ้า เพื่อเป็นตัวการเลื่อนฟิล์มไปข้างหน้าได้อย่างรวดเร็ว ซึ่งเป็นต้นแบบและเป็นกลไกที่สำคัญที่ใช้อยู่ในกล้องถ่ายภาพและเครื่องฉายภาพยนตร์ นอกจากนี้สามารถนำไปใช้ถ่ายทำภาพยนตร์นอกสถานที่ได้ เนื่องจากมีน้ำหนักเบาและยังฉายภาพยนตร์ขึ้นจอขนาดใหญ่ได้

เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑๐ มิถุนายน ๒๔๔๐ เป็นวันแรกของการฉายภาพยนตร์และเก็บค่าเข้าชมครั้งแรกในสยาม จึงถือว่าเป็นการกำเนิดภาพยนตร์ในสยาม ซึ่งในหน้าหนังสือพิมพ์รายวันบางกอกไตมส์ (Bangkok Times) ฉบับประจำวันพุธที่ ๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๔๐ ตีพิมพ์โฆษณาภาพยนตร์ในส่วนที่เป็นภาษาไทย ว่า นายเอส. จี. มาคอฟสกี (S. G. Marchovsky) เป็นผู้นำภาพยนตร์เข้ามาฉายในคืนวันที่ ๑๐, ๑๑ และ ๑๒ มิถุนายน ซึ่งจัดฉายในรูปแบบมหรสพที่โรงละครหม่อมเจ้าอลังการ นอกจากนี้มีแตรวงประกอบและมีการแสดงมายากลโดยโปรเฟซเซอร์มอริส นักมายากลผู้ยิ่งใหญ่แห่งโลกตะวันตกสลับรายการ ทั้งนี้ได้มีเจ้านาย ขุนนาง และประชาชนเป็นจำนวนมากเข้าร่วมรับชมภาพยนตร์ ซึ่งผู้ชมภาพยนตร์กลุ่มนี้ถือว่าเป็นกลุ่มแรกในการรับชมภาพยนตร์ของสยาม

รายละเอียดของหน้าหนังสือพิมพ์รายวันบางกอกไตมส์ (Bangkok Times) ฉบับประจำวันพุธที่ ๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๔๐ มีเนื้อหาโฆษณาภาพยนตร์ ดังนี้

ขอแจ้งความให้ท่านทั้งหลายทราบทั่วกันว่า การละเล่นซึ่งเรียกกันว่า ซีเนมาโตรแครฟ คือ รูปที่สามารถกระดิกและทำท่าต่างๆ ได้โดยคำขอของราษฎรจะเล่นสามคืนติดๆ กันคือ วันพฤหัสบดี วันศุกร์ และวันเสาร์ ตรงกับวันที่ ๑๐, ๑๑ และ ๑๒ มิถุนายน ที่โรงละครหม่อมเจ้าอลังการ จะมีวงแตรเป่าด้วย โปรเฟซเซอร์มอริส ผู้ชำนาญในเล่นนี้ในทวีปตะวันตก ประตูโรงจะเปิดเวลา ๒ ทุ่ม ตรงกับ ๘ โมงฝรั่ง ราคาห้องหนึ่งที่มีเก้าอี้หลายตัว (บอกซ์) ราคา ๑๐ บาท

ชั้นที่หนึ่ง ราคา ๓ บาท

ชั้นที่สอง ราคา ๒ บาท

ชั้นที่สาม ราคา ๑ บาท

ชั้นที่ ๔ คือที่นั่งวงเวียน ๒ สลึง เด็กที่อายุต่ำกว่า ๑๐ ขวบ

จะเรียกเอาราคา แต่ครึ่งเดียว

หลังจากนั้นในหน้าหนังสือพิมพ์บางกอกไตมส์ (Bangkok Times) ฉบับวันเสาร์ที่ ๑๒ มิถุนายน ๒๔๔๐ ได้เขียนบรรยายถึงปฏิกิริยาของคนดูไว้ว่า “การเล่นที่เรียกว่า ปาริเซียน ซีเนมาโตกราฟ (Parisian Cinematograph) อันได้เล่นที่โรงละครหม่อมเจ้าอลังการแปลกประหลาดน่าดูจริง รูปประดาน้ำ กับ รูปศรีต่อยมวย ทำเห็นจริงมีคนชอมมาก แล้วตัวละครที่ชำนาญในการเล่นได้ออกมาแสดงการเล่นต่างเป็นที่เห็นจริงน่าชมทุกอย่าง มีเจ้านายขุนนาง และประชาชนชายหญิงได้ไปชมประมาณ ๖๐๐ กว่า ละครนี้เล่นอีกคืนเดียววันนี้เท่านั้น เชิญไปดูเถิดจะได้เป็นขวัญตาไว้เล่าสู่บุตรหลานฟังต่อไป ไม่น่าเสียดายเงินเลย” ซึ่งจากหลักฐานภาพยนตร์ประดาน้ำ กับ ศรีต่อยมวย ตรงกับบัญชีภาพยนตร์ของสองพี่น้องออกุส และหลุยส์ ตระกูลลูมิแอร์ (Auguste Lumiere - Louis Lumiere) ของชาวฝรั่งเศส

จากเหตุการณ์ในวันที่ ๑๐ มิถุนายน ๒๔๔๐ ที่เป็นจุดกำเนิดภาพยนตร์ในประเทศ และในปัจจุบันมีหลักจารึก “ที่เกิดภาพยนตร์ในสยาม” (The Birthplace of Cinema in Siam) และเป็นสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์อยู่ตรงถนนมหาไชย แขวงวังบูรพาภิรมย์ เขตพระนคร กรุงเทพฯ โดยหลักจารึกมีเนื้อหา ว่า “ณ ที่นี้ เมื่อครั้งสมัยรัชกาลที่ ๕ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์เคยเป็นที่ตั้งโรงละครมงคลบริษัท หรือที่ชาวกรุงเทพฯ มักเรียกว่าโรงละครหม่อมเจ้าอลังการ เป็นโรงละคร ซึ่งเปิดเมื่อปี ร.ศ. ๑๑๕ (พ.ศ. ๒๔๓๙) โรงละครนี้เองเมื่อแรกมีภาพยนตร์มาฉายในสยาม ได้เป็นที่จัดฉายภาพยนตร์เก็บค่าดูจากสาธารณชนชาวสยามเป็นครั้งแรก เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑๐ มิถุนายน ร.ศ. ๑๑๖ (พ.ศ. ๒๔๔๐) ถือเป็นจุดกำเนิดภาพยนตร์ในประเทศไทย

ในวาระที่ภาพยนตร์ครบกำเนิดมา ๑๐๐ ปีในประเทศไทย เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๔๐ มูลนิธิหนังไทยในพระอุปถัมภ์ของพระเจ้าวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าอนุสรณมงคลการ และผู้รักภาพยนตร์ในประเทศไทย ช่วยกันสละเงินสร้างหลักจารึกนี้โดยได้รับการสนับสนุนจากกรุงเทพมหานคร ติดตั้ง ณ ที่นี้เพื่อเป็นอนุสรณ์หลักหมายที่หนึ่งแห่งประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ในประเทศไทย”

เรียบเรียงโดย : นายธีรบูลย์ มิตรมโนชัย นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก เชียงใหม่ สำนักศิลปากรที่ ๗ เชียงใหม่ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม

แหล่งอ้างอิง :

จำเริญลักษณ์ ธนะวังน้อย.  ประวัติศาสตร์ภาพยนตร์ไทย ตั้งแต่แรกเริ่มจนสิ้นสมัยสงครามโลกครั้งที่ ๒.  กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ๒๕๔๔.

จุฑาทิพย์ โคตรประทุม, บรรณาธิการ.  ภาพยนตร์ไทย.  กรุงเทพฯ: สำนักงานปลัดกระทรวงวัฒนธรรม, ๒๕๕๙.

ศิลปวัฒนธรรม.  โฆษณาภาพยนตร์ในนสพ.รายวันครั้งแรกของไทย กับปริศนาของ “มาร์คอฟสกี”.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๖ มิถุนายน ๒๕๖๘,
         จาก: https://www.silpa-mag.com/history/article_24683, ๒๕๖๓.

หอภาพยนตร์,  “๑๐ มิถุนายน ๒๕๕๕ ครบรอบ ๑๑๕ ปี แรกฉายหนังในสยาม โรงละครหม่อมเจ้าอลังการ,” จดหมายข่าวหอภาพยนตร์ ๒, ๙ (พฤษภาคม - มิถุนายน ๒๕๕๕): ๑๒ - ๑๕.

l’Institut Lumière.  Le Cinématographe Lumière.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๖ มิถุนายน ๒๕๖๘,  
         จาก: http://www.institut-lumiere.org/musee/les-freres-lumiere-et-leurs-inventions/cinematographe.html

l’Institut Lumière.  L'histoire Lumière.  [ออนไลน์].  สืบค้นเมื่อ ๖ มิถุนายน ๒๕๖๘,  
         จาก: https://www.institut-lumiere.org/musee/les-freres-lumiere-et-leurs-inventions/breve-histoire.html