พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร เป็นพิพิธภัณฑสถานสำหรับประชาชนแห่งแรกของประเทศไทย สืบทอดมาจาก “มิวเซียม” ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจัดตั้งขึ้น ณ ศาลาสหทัยสมาคมหรือหอคองคอเดียในพระบรมมหาราชวัง เมื่อพ.ศ. 2417 และย้ายมาอยู่ที่พระราชวังบวรสถานมงคล เมื่อ พ.ศ. 2430 โดยใช้พระที่นั่งด้านหน้า 3 องค์ คือ พระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พระที่นั่งศิวโมกขพิมาน และพระที่นั่งอิศราวินิจฉัย พิพิธภัณฑสถานในครั้งนั้นเป็นพิพิธภัณฑสถานประเภทรวมทุกสาขาวิชา จึงมีทั้งโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ วัตถุทางวิทยาศาสตร์และธรรมชาติวิทยา ในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีราชบัณฑิตยสภาดูแลเรื่องสมบัติวัฒนธรรมของชาติ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงเป็นนายกราชบัณฑิตยสภา ศาสตราจารย์ยอร์ช เซเดส์ เป็นเลขานุการ จึงได้ดำเนินการขยายปรับปรุงพิพิธภัณฑสถานใหม่ รวบรวมและจัดแสดงเฉพาะโบราณวัตถุ ศิลปวัตถุที่เป็นมรดกวัฒนธรรมของชาติโดยเฉพาะ และขยายงานใช้หมู่พระวิมานทั้งหมดรวมทั้งพระที่นั่ง 3 หลัง ด้านหน้าจัดเป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสำหรับพระนคร เมื่อ พ.ศ.2469

 

 

ต่อมาภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองแล้ว ได้มีพระราชบัญญัติจัดตั้งกรมศิลปากรขึ้น เมื่อ พ.ศ. 2476 พิพิธภัณฑสถานสำหรับพระนครได้เปลี่ยนเป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร และได้มีการปรับปรุงขยายกิจการเรื่อยมา ในปี พ.ศ.2510 กรมศิลปากรได้สร้างอาคารจัดแสดงเพิ่มขึ้นอีก 2 หลัง ขนาบสองข้างหมู่พระวิมาน คือ อาคารมหาสุรสิงหนาท และอาคารประพาสพิพิธภัณฑ์ เพื่อจัดแสดงโบราณวัตถุศิลปวัตถุสมัยต่างๆ ย้ายหอสมุดวชิรญาณในพระที่นั่งศิวโมกขพิมานไปรวมไว้กับหอสมุดแห่งชาติ หลังจากนั้นใน พ.ศ. 2525 จึงปรับปรุงพื้นที่จัดแสดงในพระที่นั่งศิวโมกขพิมานเป็นเรื่องสมัยก่อนประวัติศาสตร์ และ พ.ศ. 2545 ปรับปรุงการจัดแสดงเป็นห้องประวัติศาสตร์ชาติไทยต่อมา นับถึงปัจจุบันพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร จัดตั้งมาแล้ว 138 ปี

 

 

ตลอดระยะเวลา 138 ปี พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ได้พัฒนาการดำเนินงานมาเป็นระยะ ๆ ทั้งในด้านการปรับปรุงพระราชวังบวรสถานมงคล และการจัดสร้างอาคารใหม่เพื่อใช้เป็นสถานที่จัดแสดงเพิ่มเติม โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุที่จัดแสดงภายในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร มีทั้งที่เป็นของพระราชทานจากพระมหากษัตริย์ และทรัพย์แผ่นดินที่ได้จากการขุดค้นทางโบราณคดี ตลอดจนวัตถุที่ได้จากการบริจาคของประชาชน เป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่เป็นศูนย์กลางในการเก็บรวบรวมวัตถุและจัดแสดงเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี ประวัติศาสตร์ศิลปะ ประณีตศิลป์ และชาติพันธุ์วิทยาของชาติ โบราณวัตถุจำนวนมากรวบรวมมาจากภูมิภาคต่างๆ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร จึงนับได้ว่าเป็นศูนย์กลางในการจัดแสดงโบราณวัตถุชิ้นเยี่ยมของประเทศจำนวนมากที่สุด ตลอดจนการจัดแสดงนิทรรศการถาวรเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ชาติไทยภายในพระที่นั่งศิวโมกขพิมาน แสดงถึงพัฒนาการของการตั้งถิ่นฐานตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ ต่อเนื่องมาถึงสมัยต่างๆ ในดินแดนประเทศไทย การจัดแสดงภายในอาคารนี้ มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อให้ผู้เข้าชมได้เรียนรู้และเข้าใจถึงอดีต ความเป็นมาของชาติบ้านเมืองที่เป็นประเทศไทยปัจจุบัน