องค์ความรู้ : ภาพยนตร์ไทยในยุคสมัยอดีต

เรื่อง ภาพยนตร์พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. ๒๔๖๘

พระราชพิธีบรมราชาภิเษกเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อใดและมีแบบแผนรายละเอียดเช่นใดไม่มีปรากฏหลักฐานเป็นที่แน่ชัด แต่จากการศึกษาและสันนิษฐานพบว่าเป็นพระราชพิธีที่ได้รับอิทธิพลมาจากคติอินเดียและกระทำ สืบต่อกันมาโดยเฉพาะในสมัยอยุธยาเมื่อมีการผลัดแผ่นดินครั้นล่วงเข้าสู่สมัยรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑ พร้อมด้วยขุนนางและพระสงฆ์ผู้รงสมณศักดิ์ก็ได้ พระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามแบบแผนราชสำนักในสมัยอยุธยา แต่งตำราจนเกิดเป็น “ตำราราชาภิเษกครั้งกรุงศรีอยุธยา” ซึ่งเป็นตำราเกี่ยวกับการราชาภิเษกที่เก่าแก่ที่สุดที่พบหลักฐานในประเทศไทย ซึ่งมีเนื้อหารายเอียดเพิ่มเติมอยู่ในหนังสือ “ตำราแบบธรรมเนียมในราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยากับพระวิจารณ์ของสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ”  ทั้งนี้สามารถศึกษาเนื้อเพิ่มเติมจากช่องทางออนไลน์ได้ที่ https://vajirayana.org/ตำราแบบธรรมเนียมในราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยา-กับ-พระวิจารณ์ฯ

ผลงานชิ้นหนึ่งที่สำคัญในประวัติศาสตร์ คือภาพยนตร์พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๖๘  เป็นภาพยนตร์ข่าวซึ่งผลิตโดยกองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว กรมรถไฟหลวง พร้อมจัดทำขึ้นโดยได้รับพระบรมราชานุญาตเพื่อจำหน่ายแก่ผู้สนใจเก็บไว้เป็นที่ระลึก รายละเอียดของภาพยนตร์ชุดนี้เป็นการบันทึกเหตุการณ์ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ในปี พ.ศ. ๒๔๖๘ นับเป็นครั้งแรกที่มีการบันทึกภาพยนตร์พระราชพิธีสำคัญตามโบราณราชประเพณีของไทย เป็นฟิล์ม ๑๖ มม.  และได้ค้นพบหลักฐานในนำออกจำหน่ายแก่ประชาชนผู้สนใจ ในหนังสือพิมพ์สยามราษฎร์ โดยระบุว่าภาพยนตร์ชุดนี้ มีจำนวน ๕ ม้วน ถ่ายทำด้วยฟิล์ม ๓๕ มม.

ต่อมาทางหอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) ได้ทำการขึ้นทะเบียนพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาท สมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. ๒๔๖๘ มีความยาว ๑๑ นาที ๘ วินาที เป็นมรดกภาพยนตร์ของชาติ ครั้งที่ ๑ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๔ โดยสามารถเข้ารับชม ได้ที่ https://www.youtube.com/watch?v=XYZIyKG2r_8

ส่วนหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญอีกชิ้นหนึ่ง กล่าวคือ เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๔ โดม สุขวงศ์ พบฟิล์มภาพยนตร์ ๓๕ มม. เป็นชนิดไนเตรต จำนวน ๒๙๐ กล่อง ซึ่งกล่าวถึงเหตุการณ์ในเศษฟิล์มภาพยนตร์ฉบับนี้ พบว่ามีความคล้ายคลึงกับภาพยนตร์ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภาพยนตร์ของชาติดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น แต่ภาพยนตร์ในชุดหลังนี้มีเนื้อหาตั้งแต่เริ่มต้นจากพระราชพิธีในการเสด็จฯ เช่น ประกอบพิธีทางศาสนา เจริญพระพุทธมนต์ จุดเทียนชัย ก่อนเข้าสู่วันบรมราชาภิเษก ที่เริ่มด้วยขบวนพระราชอิสริยยศเชิญพระสุพรรณบัฏ จากพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามไปประดิษฐานยังพระที่นั่งไพศาลทักษิณ เป็นต้น

หลังจากนั้นทางหอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) ได้ทำการอนุรักษ์ “พระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จากฟิล์มต้นฉบับไนเตรต ๒๔๖๘” นำมาเรียบเรียงเนื้อหาใหม่ แปลงสัญญาณเป็นดิจิทัลและร้อยเรียงให้ได้เหตุการณ์ตามลำดับเวลาที่ถูกต้อง ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่มีอยู่ เช่น เอกสารจดหมายเหตุ ภาพถ่าย และจากบุคคลผู้เชี่ยวชาญ ทำให้เห็นความยิ่งใหญ่และรายละเอียดผ่านภาพเคลื่อนไหวที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ที่ไม่เคยปรากฏที่ไหนมาก่อน นอกเหนือจากพระราชพิธีในพระบรมมหาราชวังแล้ว ยังแสดงภาพประชาชนที่ออกมาร่วมเฉลิมฉลองในวันมหามงคลดังกล่าวอีกด้วย โดยสามารถเข้ารับชมได้ที่  https://www.youtube.com/watch?v=p6ieWBFmowU มีความยาว ๓๑ นาที ๕๓ วินาที

เมื่อวันที่ ๕ เมษายน ๒๕๖๒ ที่โรงภาพยนตร์ศรีศาลายา ทางหอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) จัดกิจกรรมภาพยนตร์สนทนา “Unseen ภาพยนตร์บันทึกพระราชพิธีบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ ๗” โดยมี ผศ.ดร.ดินาร์ บุญธรรม นักประวัติศาสตร์ผู้เชี่ยวชาญงานพระราชพิธี จากคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ร่วมบรรยาย พร้อมกับ คุณโดม สุขวงศ์ นักอนุรักษ์ภาพยนตร์เกียรติคุณ ซึ่งเป็นผู้ก่อตั้งหอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) มีความยาว ๑๓๒ นาที ๒๘ วินาที ในการนี้สามารถเข้ารับชมได้ที่ https://www.youtube.com/watch?v=MvdXPjb9OCQ  ทั้งนี้จึงทำเห็นได้ว่าพระราชพิธีทางประวัติศาสตร์ดังกล่าวมีความสำคัญอย่างยิ่ง และควรค่าแก่การอนุรักษ์รักษาไว้เพื่อให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาเรียนรู้ต่อไป

่เรียบเรียงและรวบรวมโดย : นายธีรบูลย์ มิตรมโนชัย นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ

หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก เชียงใหม่ สำนักศิลปากรที่ ๗ เชียงใหม่

แหล่งอ้างอิง :

กรมศิลปากร.  ตำราแบบธรรมเนียมในราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยากับพระวิจารณ์ของสมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ.  [ออนไลน์].  
         สืบค้นเมื่อ ๒ พฤศจิกายน ๒๕๖๔, จาก https://vajirayana.org/ตำราแบบธรรมเนียมในราชสำนักครั้งกรุงศรีอยุธยา-กับ-พระวิจารณ์ฯ

ทีมงานพิพิธภัณฑ์ภาพยนตร์ไทย, “มุมกองภาพยนตร์เผยแผ่ข่าว,” จดหมายข่าวหอภาพยนตร์ ๙(๕๑) (พฤษภาคม-มิถุนายน ๒๕๖๒): ๑๕.

หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน).   พระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (๒๔๖๘).  [ออนไลน์]. 
         สืบค้นเมื่อ ๒ พฤศจิกายน ๒๕๖๔, จาก https://www.youtube.com/watch?v=XYZIyKG2r_8, ๒๕๕๙.

หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน).  พระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จากฟิล์มต้นฉบับไนเตรต ๒๔๖๘.  [ออนไลน์].
         สืบค้นเมื่อ ๒ พฤศจิกายน ๒๕๖๔, จาก https://www.youtube.com/watch?v=p6ieWBFmowU, ๒๕๖๒.

หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน).  ภาพยนตร์สนทนา “Unseen ภาพยนตร์บันทึกพระราชพิธีบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ ๗”.  [ออนไลน์].  
         สืบค้นเมื่อ ๒ พฤศจิกายน ๒๕๖๔, จาก https://www.youtube.com/watch?v=MvdXPjb9OCQ, ๒๕๖๒.